Bron: Pixabay
Als Europees burger met een EU-paspoort bent u er misschien aan gewend om de grens over te reizen zonder dat u het merkt. Dagelijks steken minstens 3,5 miljoen mensen de binnengrenzen van het Schengengebied over.
Het beruchte Schengengebied, dat 40 jaar geleden van start ging, omvat 29 landen (25 EU-lidstaten, plus IJsland, Noorwegen, Zwitserland en Liechtenstein). De laatste landen die zich aansloten, waren Bulgarije en Roemenië op 1 januari 2025.
De viering van het 40-jarig jubileum is ook een teken van een ' midlifecrisis '. 11 van de 29 landen hebben de Europese Commissie op de hoogte gesteld van hun plannen om tijdelijke grenscontroles opnieuw in te voeren.
Recente problemen?
Tijdens de coronapandemie begonnen EU-landen hun grenzen te sluiten om de verspreiding van het virus te voorkomen. Sindsdien zijn de grenscontroles veel intensiever geworden, zij het om andere redenen.
“De Schengengrenscode (SBC) biedt lidstaten de mogelijkheid om tijdelijk grenscontroles aan de binnengrenzen te herinvoeren in geval van een ernstige bedreiging voor de openbare orde of de binnenlandse veiligheid.”
Het lijkt erop dat Europa zich in deze situatie bevindt, aangezien de herinvoering van grenscontroles deze zomer overal op het continent plaatsvindt. Het citaat hierboven wordt echter direct gevolgd door een vetgedrukte zin: "moet als laatste redmiddel worden toegepast".
Duitsland voerde vorig jaar grenscontroles in vanwege illegale migratie, wat leidde tot verontwaardiging bij buurlanden, waar forenzen hinder ondervonden van het vrije reizen op het continent. In het hele gebied zijn er ongeveer 1,7 miljoen grensarbeiders.
Een van de grootste voorstanders van het levend houden van het Schengengebied zijn politici uit Luxemburg, het land waar het ooit begon. In 1985 voeren ministers uit België, Duitsland, Luxemburg, Frankrijk en Nederland samen over de Moezel. Ze ondertekenden samen een vrijreisbelofte in de buurt van de Schengen-gemeente Luxemburg, die nu de naam geeft aan wat we nu kennen als het vrijreisgebied van Schengen.
"Het is essentieel om grenzen in de hoofden van de mensen af te breken, niet om ze weer op te bouwen", aldus Léon Gloden, minister van Binnenlandse Zaken, namens POLITICO .
De waargenomen bedreigingen van illegale migratie
Wat zijn de huidige bedreigingen die landen ertoe hebben aangezet de tijdelijke grenscontrole opnieuw in te voeren? In Polen bijvoorbeeld, sinds 7 juli, is dat de migratie vanuit Litouwen en Duitsland. De Poolse premier Donal Tusk verdedigde de strenge maatregelen met de lessen die zijn getrokken uit de beschermingsmaatregelen aan de Wit-Russische grens. De Duitse bondskanselier Friedrich Merz uitte zijn bezorgdheid over migrantensmokkelaars. Volgens POLITICO bespreken de ministers van Binnenlandse Zaken van de twee landen de organisatie van gezamenlijke controles.
In Slovenië en Italië zijn de redenen een hoge mate van terroristische dreiging en georganiseerde criminaliteit, waaronder migratie via de Westelijke Balkanroute, hybride dreigingen vanuit Rusland en andere oorzaken. De overige actuele meldingen van grenscontroles zijn hier te vinden .
De grenscontrole kan met 30 dagen worden verlengd, maar de totale periode mag niet langer zijn dan 6 maanden.
Wat betekent dit voor Europeanen?
Naast migratiepolitiek zijn er ook gevolgen voor handel, forenzen, toerisme en de infrastructuur die nodig is om grenscontroles te laten slagen. De jaarlijkse kosten voor de werking van het Schengengebied bedragen tussen de € 2 en € 4 miljard . Bovendien wordt een van de belangrijkste fundamenten van de muntunie, vrij verkeer en handel, weggenomen.
De Commissie werkt aan twee tools voor digitaal grensbeheer: een inreis-/uitreissysteem (ESS) en ETIAS, een screeningplatform voor visumvrijstelling. Beide platforms moeten de interne controles van EU-burgers uitvoeren en de binnenkomst van niet-EU-burgers in het Schengengebied bijhouden.
Zowel politici als experts zijn echter sceptisch over de afdwingbaarheid van dergelijke maatregelen en over de daadwerkelijke impact ervan. Het publieke vertrouwen in de instellingen en het vertrouwen tussen landen op politiek niveau vormen beide een startpunt voor het voortbestaan van de vrijreiszone.