Het besluitvormingsproces van de Europese Unie wordt gevormd door een uitgebreid netwerk van belangengroepen, van ngo's en brancheorganisaties tot lobbyisten van bedrijven en denktanks. Met meer dan 13.000 geregistreerde entiteiten werpt het Transparantieregister van de EU licht op wie invloed heeft op wetgeving – en hoe.
Door Aleksandra Krzysztoszek (EURACTIV.pl)
De EU-instellingen werken samen met vele groepen en organisaties die specifieke belangen vertegenwoordigen en lobbyen. Dit is een legitiem en zelfs essentieel onderdeel van het besluitvormingsproces. Door met dergelijke groepen samen te werken, kan de EU "de werkelijke behoeften van de bevolking weerspiegelen", zoals het Europees Parlement benadrukt.
Belangengroepen die samenwerken met de EU-instellingen lobbyen niet alleen voor specifieke wetgeving, maar – en dat is nog belangrijker – voorzien de EU ook van deskundige kennis op diverse gebieden zoals economie, maatschappij, milieu en wetenschap. Ze kunnen daarom een cruciale rol spelen in de dialoog waarop het democratisch bestel is gebaseerd, zoals vastgelegd in het Verdrag betreffende de Europese Unie.
"De instellingen bieden burgers en representatieve organisaties langs passende weg de mogelijkheid hun standpunten over alle onderdelen van het optreden van de Unie kenbaar te maken en daarover in het openbaar in discussie te treden. De instellingen onderhouden [ook] een open, transparante en regelmatige dialoog met representatieve organisaties en het maatschappelijk middenveld", aldus artikel 11 van het VEU.
Het wetgevingsproces van de EU begint vaak met seminars, debatten en andere evenementen die door EU-instellingen of belanghebbenden worden georganiseerd om de behoeften op het gebied van regelgeving en eerdere inspanningen op dit gebied te bespreken.
Werkgroepen binnen de Europese Commissie – bestaande uit experts, vertegenwoordigers van het bedrijfsleven en ngo's – spelen een sleutelrol bij het opstellen van de eerste wetsvoorstellen. Deze fase is cruciaal, omdat belanghebbenden de richting van toekomstig beleid kunnen bepalen door deel te nemen aan discussies, standpunten uit te wisselen en expertise in te brengen.
Lobbyen kent verschillende vormen in verschillende EU-instellingen. In het Europees Parlement identificeren lobbyorganisaties Europarlementariërs met de grootste invloed op een bepaalde wetgeving, zoals rapporteurs, schaduwrapporteurs en voorzitters of leden van relevante parlementaire commissies.
Lobbyisten voorzien deze Europarlementariërs vervolgens van analyses, rapporten en ander materiaal om hun standpunten over specifieke kwesties vorm te geven. Hun doel is om de voordelen of risico's van voorgestelde regelgeving te benadrukken vanuit het perspectief van de sector die zij vertegenwoordigen.
Belangengroepen organiseren ook conferenties, seminars en workshops in Brussel of Straatsburg – waar het Europees Parlement zijn plenaire vergaderingen houdt – en nodigen Europarlementariërs uit om deze bij te wonen. Deze evenementen bieden lobbyisten directe toegang tot besluitvormers.
Bij de Raad van de EU richten belangengroepen zich op het contact met de permanente vertegenwoordigingen van de lidstaten in Brussel. Ze presenteren argumenten en eisen die tijdens de discussies in de werkgroepen van de Raad of op ministeriële vergaderingen naar voren kunnen worden gebracht.
Lobbyorganisaties volgen nauwlettend hoe individuele landen zich opstellen ten aanzien van verschillende wetsvoorstellen en hun specifieke bepalingen. Dit stelt hen in staat hun strategieën te verfijnen en zich te richten op staten waarvan de steun of tegenstand een voorstel kan maken of breken.
Ook op nationaal niveau zijn belangengroepen actief. Zij hebben invloed op de totstandkoming van regeringsstandpunten, nog voordat deze in Brussel worden gepresenteerd.
Het Europees Parlement, de Raad van de Europese Unie en de Europese Commissie delen een gezamenlijk transparantieregister, wat hun streven naar openheid en transparantie weerspiegelt. Dit register biedt toegankelijke informatie over lobbyactiviteiten bij EU-instellingen, samen met statistische gegevens over alle geregistreerde entiteiten.
Het Transparantieregister biedt gedetailleerde informatie over belangengroepen die binnen de EU-instellingen actief zijn, evenals statistische gegevens over alle geregistreerde entiteiten.
Hoewel registratie over het algemeen vrijwillig is, worden vertegenwoordigers van belangengroepen aangemoedigd zich aan te melden als hun activiteiten invloed hebben op de beleidsvorming, implementatie of besluitvorming binnen de EU. Elke instelling hanteert echter haar eigen aanvullende regels, waardoor registratie in sommige gevallen een vereiste is voor deelname aan bepaalde activiteiten.
Registratie is bijvoorbeeld vereist voor het verkrijgen van een toegangspas voor het Europees Parlement, voor het spreken tijdens openbare hoorzittingen van commissies en voor het ondersteunen van of deelnemen aan initiatieven van interfractiewerkgroepen en informele fracties in het parlement.
Registratie biedt ook voordelen voor belangengroepen, zoals toegang tot meldingen over activiteiten van commissies van het Europees Parlement die relevant zijn voor hun werk, de mogelijkheid om evenementen mee te organiseren en de mogelijkheid om het patronaat van de Parlementsvoorzitter aan te vragen. Het register wordt gezamenlijk beheerd door het Europees Parlement, de Raad van de Europese Unie en de Europese Commissie.
Elk lid van het Europees Parlement (EP-lid), EU-commissaris en EU-ambtenaar is verplicht om geplande ontmoetingen met vertegenwoordigers van belangengroepen die onder het Interinstitutioneel Akkoord over het Transparantieregister vallen, of met overheidsinstanties uit niet-EU-landen, openbaar te maken. Deze informatie moet online beschikbaar worden gesteld.
Zij moeten melding maken van elke vergadering, zowel in persoon als op afstand, die verband houdt met hun parlementaire werk – zoals een verslag, advies, resolutie of debat in het Europees Parlement – als de vergadering bedoeld is om namens een belangengroep invloed uit te oefenen op het beleid of de besluitvorming van de EU.
Daarnaast moeten rapporteurs voor wetgevingshandelingen in hun verslagen of adviezen een lijst opnemen van instanties of personen die input over het onderwerp hebben geleverd. Deze lijst wordt samen met het verslag gepubliceerd zodra het door de bevoegde commissie is aangenomen. "Zo kunnen Europarlementariërs zien wiens standpunten in overweging zijn genomen vóór de definitieve stemming in het Parlement", legt het Europees Parlement uit.
Het publiceren van deze lijst staat los van de verplichting om bijeenkomsten met vertegenwoordigers van belangengroepen openbaar te maken. Het stelt rapporteurs echter wel in staat hun verklaringen over dergelijke bijeenkomsten aan te vullen.
Tijdens het wetgevingswerk vormen Europarlementariërs interfractiewerkgroepen: informele, partijoverschrijdende groepen die de uitwisseling van informatie over specifieke onderwerpen onderling en met het maatschappelijk middenveld bevorderen.
Alleen belangengroepen die geregistreerd staan in het Transparantieregister mogen deelnemen aan intergroepsactiviteiten, ondersteuning bieden of hun evenementen mede organiseren.
Voorzitters van interfractiewerkgroepen moeten jaarlijks een verklaring indienen waarin zij gedetailleerd aangeven welke steun zij hebben ontvangen, ongeacht of deze financieel of niet-financieel is.
Ondertussen heeft de Europese Commissie nieuwe regels ingevoerd, die vanaf 1 januari van dit jaar van kracht zijn, waardoor alle hoge ambtenaren van de Commissie zich moeten houden aan de vereisten van het Transparantieregister, wat betreft hun ontmoetingen met vertegenwoordigers van belangengroepen.
Alleen geregistreerde groepen mogen commissarissen, hun kabinetsleden en hoge ambtenaren van de Commissie, waaronder directeuren-generaal, ontmoeten.
Het Transparantieregister van de Europese Unie werd gelanceerd op 23 juni 2011. In december 2024 telde het 13.182 geregistreerde belangenorganisaties. 8.919 van hen vertegenwoordigden hun eigen belangen of die van hun leden, 3.785 hadden geen commerciële belangen en 536 behartigden de specifieke belangen van hun cliënten.
De grootste categorieën waren niet-gouvernementele organisaties, platforms en netwerken (3.643), gevolgd door bedrijven en ondernemingsgroepen (3.509) en handels- en brancheverenigingen (2.650).
Het register omvatte tevens 1.000 vakbonden en beroepsverenigingen, 597 denktanks en onderzoeksinstellingen, 534 adviesbureaus, 336 academische instellingen, 182 overheidsinstanties, 132 zelfstandigen, 75 advocatenkantoren, 48 organisaties die kerken en religieuze groeperingen vertegenwoordigen en 531 andere entiteiten.
België had het hoogste aantal geregistreerde entiteiten (3.527), gevolgd door Duitsland (1.860), Frankrijk (1.344), Nederland (881) en het Verenigd Koninkrijk (877).
Heb je iets toe te voegen aan dit verhaal? Heb je ideeën voor interviews of invalshoeken die we moeten verkennen? Laat het ons weten als je een vervolg wilt schrijven, een tegengeluid wilt laten horen of een soortgelijk verhaal wilt delen.
