Proces decyzyjny Unii Europejskiej kształtowany jest przez rozległą sieć grup interesów, od organizacji pozarządowych i stowarzyszeń handlowych po lobbystów korporacyjnych i think tanki. Rejestr przejrzystości UE, obejmujący ponad 13 000 zarejestrowanych podmiotów, rzuca światło na to, kto wpływa na ustawodawstwo — i w jaki sposób.
Autor: Aleksandra Krzysztoszek (EURACTIV.pl)
Instytucje UE współpracują z wieloma grupami i organizacjami, które reprezentują konkretne interesy i zajmują się lobbingiem. Jest to uzasadniona, a nawet niezbędna część procesu decyzyjnego. Współpraca z takimi grupami pomaga UE „odzwierciedlić rzeczywiste potrzeby ludzi”, jak podkreśla Parlament Europejski.
Grupy interesu współpracujące z instytucjami UE nie tylko lobbują na rzecz konkretnych przepisów, ale także – i co najważniejsze – dostarczają UE wiedzy eksperckiej w różnych dziedzinach, takich jak gospodarka, społeczeństwo, środowisko i nauka. Mogą zatem odgrywać kluczową rolę w dialogu, na którym opiera się system demokratyczny, co znajduje odzwierciedlenie w Traktacie o Unii Europejskiej.
„Instytucje, za pomocą odpowiednich środków, dają obywatelom i stowarzyszeniom przedstawicielskim możliwość wyrażania i publicznej wymiany swoich poglądów we wszystkich obszarach działań Unii. Instytucje [również] utrzymują otwarty, przejrzysty i regularny dialog ze stowarzyszeniami przedstawicielskimi i społeczeństwem obywatelskim”, stwierdza artykuł 11 TUE.
Proces legislacyjny UE często rozpoczyna się od seminariów, debat i innych wydarzeń organizowanych przez instytucje UE lub zainteresowane strony, w celu omówienia potrzeb regulacyjnych i dotychczasowych działań w tym obszarze.
Grupy robocze w ramach Komisji Europejskiej – złożone z ekspertów, przedstawicieli biznesu i organizacji pozarządowych – odgrywają kluczową rolę w opracowywaniu wstępnych wniosków ustawodawczych. Ten etap jest kluczowy, ponieważ interesariusze mogą kształtować kierunek przyszłej polityki, uczestnicząc w dyskusjach, wymieniając poglądy i dostarczając wiedzy specjalistycznej.
Lobbying przybiera różne formy w różnych instytucjach UE. W Parlamencie Europejskim organizacje lobbingowe identyfikują posłów do PE mających największy wpływ na konkretny akt prawny, takich jak sprawozdawcy, sprawozdawcy cieni oraz przewodniczący lub członkowie odpowiednich komisji parlamentarnych.
Lobbyści dostarczają następnie tym posłom do PE analizy, raporty i inne materiały mające na celu ukształtowanie ich stanowisk w konkretnych kwestiach. Ich celem jest podkreślenie korzyści lub ryzyka proponowanych regulacji z perspektywy branży, którą reprezentują.
Grupy interesu organizują również konferencje, seminaria i warsztaty w Brukseli lub Strasburgu – gdzie Parlament Europejski odbywa swoje sesje plenarne – i zapraszają posłów do PE do udziału. Wydarzenia te zapewniają lobbystom bezpośredni dostęp do decydentów.
W Radzie UE grupy interesów skupiają się na współpracy ze stałymi przedstawicielstwami państw członkowskich w Brukseli, przedstawiając argumenty i żądania, które mogą zostać podniesione podczas dyskusji w grupach roboczych Rady lub na posiedzeniach ministerialnych.
Organizacje lobbingowe uważnie monitorują, jak poszczególne kraje pozycjonują się w stosunku do różnych propozycji ustawodawczych i ich konkretnych postanowień. Pozwala im to dopracować swoje strategie i skupić się na państwach, których poparcie lub sprzeciw mogłyby zadecydować o powodzeniu lub porażce propozycji.
Grupy interesu działają również na szczeblu krajowym, wpływając na kształtowanie stanowisk rządu przed ich przedstawieniem w Brukseli.
Parlament Europejski, Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska prowadzą wspólny Rejestr Przejrzystości, odzwierciedlający ich zaangażowanie w otwartość i przejrzystość. Rejestr ten zapewnia dostępne informacje na temat działań lobbingowych skierowanych do instytucji UE, wraz z danymi statystycznymi dotyczącymi wszystkich zarejestrowanych podmiotów.
Rejestr przejrzystości zawiera szczegółowe informacje na temat grup interesów działających w instytucjach UE, a także dane statystyczne dotyczące wszystkich zarejestrowanych podmiotów.
Chociaż rejestracja jest generalnie dobrowolna, przedstawiciele grup interesu są zachęcani do zapisania się, jeśli ich działania wpływają na kształtowanie polityki, jej wdrażanie lub podejmowanie decyzji w UE. Jednak każda instytucja ma własne dodatkowe zasady, które w niektórych przypadkach czynią rejestrację warunkiem wstępnym uczestnictwa w określonych działaniach.
Przykładowo, rejestracja jest wymagana, aby uzyskać przepustkę uprawniającą do wstępu do Parlamentu Europejskiego, przemawiać na publicznych przesłuchaniach komisji, a także wspierać inicjatywy międzygrupowe i nieformalne grupy parlamentarne lub brać w nich udział.
Rejestracja oferuje również korzyści grupom interesu, takie jak dostęp do powiadomień o działaniach komisji Parlamentu Europejskiego związanych z ich pracą, możliwość współorganizowania wydarzeń i kwalifikowalność do ubiegania się o patronat Przewodniczącego Parlamentu. Rejestr jest wspólnie zarządzany przez Parlament Europejski, Radę Unii Europejskiej i Komisję Europejską.
Każdy poseł do Parlamentu Europejskiego (MEP), komisarz UE i urzędnik UE jest zobowiązany do ujawnienia zaplanowanych spotkań z przedstawicielami grup interesów objętych Porozumieniem międzyinstytucjonalnym w sprawie rejestru przejrzystości lub z organami publicznymi z krajów spoza UE. Informacje te muszą być dostępne online.
Muszą oni zgłaszać każde spotkanie, niezależnie od tego, czy odbywa się osobiście, czy zdalnie, które jest związane z ich pracą parlamentarną — takie jak sprawozdanie, opinia, rezolucja lub debata w Parlamencie Europejskim — jeżeli spotkanie ma na celu wywarcie wpływu na politykę UE lub proces decyzyjny w imieniu grupy interesów.
Ponadto sprawozdawcy aktów ustawodawczych są zobowiązani do uwzględnienia w swoich sprawozdaniach lub opiniach listy podmiotów lub osób, które przekazały informacje na dany temat. Lista ta jest publikowana wraz ze sprawozdaniem po jego przyjęciu przez odpowiednią komisję. „Pozwala to posłom do PE zobaczyć, czyje poglądy zostały wzięte pod uwagę przed ostatecznym głosowaniem w Parlamencie” – wyjaśnia Parlament Europejski.
Publikowanie tej listy jest niezależne od obowiązku ujawniania spotkań z przedstawicielami grup interesu. Umożliwia jednak sprawozdawcom uzupełnienie ich oświadczeń dotyczących takich spotkań.
Podczas prac legislacyjnych posłowie do Parlamentu Europejskiego tworzą międzygrupy – nieformalne grupy ponadpartyjne, które ułatwiają wymianę poglądów na określone tematy między sobą oraz ze społeczeństwem obywatelskim.
Tylko grupy interesów zarejestrowane w Rejestrze Przejrzystości mogą uczestniczyć w działaniach międzygrupowych, oferować wsparcie lub współorganizować wydarzenia.
Przewodniczący grup międzypartyjnych mają obowiązek składania rocznych oświadczeń, w których szczegółowo opisano otrzymane wsparcie, zarówno finansowe, jak i niefinansowe.
Tymczasem Komisja Europejska wprowadziła nowe przepisy, które zaczną obowiązywać od 1 stycznia tego roku, rozszerzając wymogi dotyczące rejestru przejrzystości na wszystkich wyższych rangą pracowników Komisji w odniesieniu do ich spotkań z przedstawicielami grup interesu.
Tylko zarejestrowane grupy mogą spotykać się z komisarzami, członkami ich gabinetów i wyższymi urzędnikami Komisji, w tym dyrektorami generalnymi.
Rejestr przejrzystości Unii Europejskiej został uruchomiony 23 czerwca 2011 r. W grudniu 2024 r. obejmował 13 182 zarejestrowanych grup interesów. Spośród nich 8919 reprezentowało własne interesy lub interesy swoich członków, 3785 nie miało interesów komercyjnych, a 536 występowało w imieniu konkretnych interesów swoich klientów.
Najliczniejszą grupę stanowiły organizacje pozarządowe, platformy i sieci (3643), a następnie przedsiębiorstwa i grupy korporacyjne (3509) oraz stowarzyszenia handlowe i przemysłowe (2650).
W rejestrze uwzględniono również 1000 związków zawodowych i stowarzyszeń zawodowych, 597 ośrodków analitycznych i instytucji badawczych, 534 firmy konsultingowe, 336 instytucji akademickich, 182 podmioty publiczne, 132 osoby prowadzące działalność na własny rachunek, 75 kancelarii prawnych, 48 organizacji reprezentujących kościoły i grupy religijne oraz 531 innych podmiotów.
Największą liczbę zarejestrowanych podmiotów odnotowano w Belgii (3527), następnie w Niemczech (1860), Francji (1344), Holandii (881) i Wielkiej Brytanii (877).
Czy masz coś do dodania do tej historii? Jakieś pomysły na wywiady lub kąty, które powinniśmy zbadać? Daj nam znać, jeśli chcesz napisać kontynuację, kontrapunkt lub podzielić się podobną historią.
