Racjonalność irracjonalizmu skrajnej prawicy: jak AfD na nowo definiuje skrajną prawicę

AfD chce zmienić swój garnitur

Niemiecka skrajna prawica, pod politycznym zarządem AfD, wydaje się próbować zmienić swój wizerunek po zajęciu drugiego miejsca w wyborach federalnych w lutym 2025 r. Alternatywa dla Niemiec (AfD) znalazła się w dystopijnej pozycji wszechwładnej, ale wykluczonej z władzy z powodu powojennego Brandmauera, nieformalnej bariery dla współpracy między innymi partiami a skrajną prawicą. AfD, oczywiście, nie odpowiedziała ideologiczną rewizją, ale zachowała swoje jądro „czyste” (sic) i przystąpiła do strategii upiększania. Według New York Times partia przyjęła nowy kodeks postępowania dla swoich posłów, z grzywnami i karami za „skrajną retorykę” nie po to, by wyrzec się swoich stanowisk, ale by ukryć je przed opinią publiczną, teraz, gdy wszyscy i tak znają jej stanowiska, ich toksyczność kryjącą się za parlamentarną grzecznością.

Beatrix von Storch (starsza polityk AfD i wiceprzewodnicząca jej frakcji parlamentarnej w Bundestagu), pomysłodawczyni i architektka tej nowej taktyki, przedstawiła plan politycznego kontrataku, przypominający politykę Trumpa polegającą na udoskonalaniu autorytarnych ideałów poprzez nie tylko zmiękczanie AfD, ale także poprzez jednoczesną, celową polaryzację systemu. Oczywiście, taki plan, który ma na celu dostarczenie wroga, a mianowicie radykalnej lewicy w postaci Die Linke, ma nie tylko wpłynąć na opinię publiczną w tej przepychance, ale także skłonić konserwatystów chadeckich pod wodzą Merza do rozmów o możliwej współpracy i utworzeniu frontu. W końcu AfD nie kryje swoich inspiracji, oficjalnych wizyt na wydarzeniach MAGA (ortodoksyjnej nacjonalistycznej i nacjonalistycznej siły politycznej w USA, która narodziła się w wyniku kampanii Donalda Trumpa z 2016 r. i czerpie siłę z hasła „Make America Great Again”), retorycznych memów o „radykalnych lewicowych szaleńcach” i „przebudzonych ideologiach”, które są częścią jej codziennego języka.

„Kultura” jako strategiczne narzędzie zarządzania władzą polityczną

Wynalezienie sztucznej wojny domowej o podłożu kulturowym uderzająco przypomina strategię Trumpa, z jej permanentnym inwestowaniem w „gniew”, systematycznym wypaczaniem pojęcia postępu społecznego i celowym negowaniem dialektycznego myślenia jako cech wspólnych. Zamiast konfliktu społecznego między interesami klasowymi a produkcyjnymi, pojawia się konflikt o tożsamość, wartości i styl życia. Ostatecznie cel jest oczywisty i wystarczy go wskazać palcem. Za tą „wzniosłą” retoryką, potępiającą „marksizm kulturowy”, kryje się najbardziej cyniczna i niebezpieczna polityka zwrotu o niepewnej możliwości powrotu – obalenie powojennego konsensusu, który utrzymywał skrajną prawicę na marginesie.

Genialność i skuteczność tej strategii polega na tym, że nie działa ona w próżni, ale ma swoje korzenie w głębokim kryzysie znaczenia, który Eric Hobsbawm (brytyjski historyk marksistowski znany z prac o nacjonalizmie, kapitalizmie i XX wieku) opisał już w latach 90. XX wieku. W swoim tekście Kryzys dzisiejszych ideologii historyk nie tylko odnotowuje upadek wielkich narracji XX wieku; opisuje on egzystencjalną trudność, z jaką społeczeństwa próbują zrozumieć siebie pośród burzy zmian technologicznych, demograficznych i kulturowych.

Kluczowymi momentami tego procesu były gwałtowna urbanizacja, edukacja jako zjawisko masowe, zmieniająca się pozycja kobiet oraz redefinicja utartych ról społecznych w następstwie sejsmicznych przemian ideologicznych. Ludzie odchodzili od tradycyjnych tożsamości, ale nie byli w stanie odnaleźć spełnienia w nowych. W tym krajobrazie wyobraźnia polityczna słabnie, a debata publiczna przeradza się w technokratyczne zarządzanie lub nacechowane emocjonalnie dylematy tożsamościowe.

AfD wykorzystuje ten kryzys z chirurgiczną precyzją, próbując przedstawić lewicę jako „przebudzone zagrożenie”, a nie jako wybór polityczny, zbyt radykalny, by współistnieć z „racjonalnym, przeciętnym obywatelem”. W ten sposób AfD udaje, że łączy nastroje społeczne z klasą polityczną, podczas gdy w rzeczywistości celowo je poszerza, aby sprawiać wrażenie jedynej spójnej narracji.

Prawdą jest, że w ostatnich latach lewica i postępowe siły polityczne wykazują większe zainteresowanie kwestiami stylu życia i praw jednostki – co z pewnością nie jest złe, ponieważ tak zwane „wyzwolenie” nie ogranicza się do sfery ekonomicznej. Jednak kwestie klasowe rzeczywiście zniknęły z agendy publicznej. Podejście, które ściśle oddziela jedno od drugiego, często prowadzi do przyjęcia elementów skrajnie prawicowej lub alt-prawicowej logiki wykluczenia.

Zarówno socjalistyczna, jak i bardziej radykalna lewicowa polityka muszą na nowo odkryć sedno swojego historycznego podmiotu. W tych sprzecznych okolicznościach pojawiają się zjawiska takie jak Sahra Wagenknecht , która ma wątpliwości co do swojej tożsamości politycznej i reprezentowanej przez siebie kultury. Choć propaguje protekcjonizm ekonomiczny i dąży do przywrócenia powojennej polityki państwa opiekuńczego, jednocześnie przyjmuje silnie konserwatywny dyskurs w kwestiach tożsamości, stosując politykę wykluczającą. W związku z tym trudno ją uznać za przedstawicielkę progresywizmu – w końcu politykę protekcjonistyczną stosowały również siły i ugrupowania skrajnie prawicowe.

AfD i szersza kultura skrajnej prawicy nie zostaną pokonane, ponieważ są „złe” lub „skrajne”. Zostaną pokonane tylko wtedy, gdy pojawi się alternatywna propozycja, która da nadzieję, przemówi jasno i odbuduje wspólnoty sensu. Wojna kulturowa prowadzona przez skrajną prawicę nie jest przypadkowa; jest jej główną bronią. Ostatecznie historię piszą ci, którzy rozumieją teraźniejszość, ale mają odwagę mówić o przyszłości. Być może nadszedł czas, aby niektórzy o tym przypomnieli.