Płacisz za emisje, ale kto tak naprawdę na tym korzysta? Prawda o EU ETS

Koszty emisji: proste w teorii, złożone w praktyce

Opłaty za emisję dwutlenku węgla stały się jednym z kluczowych narzędzi polityki klimatycznej UE. Idea brzmi prosto: zanieczyszczający płacą. W praktyce jest to złożony system regulacyjny i rynkowy, którego skutki ekonomiczne i społeczne wykraczają daleko poza sektor energetyczny. EU ETS jest obecnie największym na świecie rynkiem emisji dwutlenku węgla, obejmującym energetykę, przemysł, żeglugę i częściowo lotnictwo. Od 2027 roku obejmie on również transport drogowy i budownictwo, otwierając nowy rozdział w zielonej transformacji Europy. Pozostaje jednak pytanie: czy system ten jest wystarczająco skuteczny i sprawiedliwy?

Innowacja wymagająca skali

Fundusze powiązane z systemem ETS, takie jak Fundusz Innowacji i Fundusz Modernizacji , finansują projekty o wartości dziesiątek miliardów euro, w tym stal niskoemisyjną i pływające farmy wiatrowe. Od 2021 roku sam Fundusz Innowacji zainwestował 12 miliardów euro w prawie 200 inicjatyw. To pokazuje, że system ten może katalizować przełomy technologiczne.

Wyzwaniem pozostaje skalowanie tych innowacji – projekty laboratoryjne lub pilotażowe muszą osiągnąć poziom przemysłowy, aby realnie przekształcić gospodarkę. Wiele firm twierdzi, że koszty transformacji są zbyt wysokie, a dostępne wsparcie niewystarczające. System ETS zapewnia elastyczność w strategiach redukcji emisji, ale nie precyzuje, kto ponosi największe obciążenia finansowe.

Społeczny koszt transformacji

Opłaty emisyjne częściowo przerzucają koszty na konsumentów. Ceny energii elektrycznej i ogrzewania wzrosły, co nasiliło populistyczną krytykę polityki klimatycznej UE. UE argumentuje, że dochody z systemu ETS wracają do obywateli i regionów.

Do tej pory ETS wygenerował ponad 200 miliardów euro dla państw członkowskich, finansując transport publiczny, energooszczędne budynki i zieloną infrastrukturę. Społeczny Fundusz Klimatyczny zgromadzi co najmniej 86,7 miliarda euro w latach 2026–2032, aby wesprzeć osoby najbardziej narażone, w tym na dotacje energetyczne, programy ocieplania domów i mobilność niskoemisyjną.

Fundusz Modernizacyjny wspiera 13 krajów Europy Środkowej, Wschodniej i Południowej, a ponad 19 miliardów euro zainwestowano już w modernizację sieci, odnawialne źródła energii i projekty dostępu do energii. Choć jego celem jest zmniejszenie dysproporcji regionalnych, krytycy twierdzą, że tempo i skala są niewystarczające, aby złagodzić skutki społeczne w obszarach zależnych od paliw kopalnych.

Sprawiedliwość i zasięg globalny

Zasada „zanieczyszczający płaci” leży u podstaw systemu ETS: koszty ponoszą emitenci, a nie społeczeństwo. Wydaje się to sprawiedliwe, ale nie eliminuje regresywnego wpływu cen emisji dwutlenku węgla na gospodarstwa domowe o niższych dochodach. Mechanizmy redystrybucji, takie jak Fundusz Modernizacyjny i Fundusz Klimatyczno-Społeczny, mają na celu zrównoważenie tego efektu, choć jego skuteczność zależy od wdrożenia na szczeblu krajowym.

System ETS ma również wymiar globalny. Działa w Norwegii, Islandii i Liechtensteinie i jest powiązany z systemem szwajcarskim, a także trwają prace integracyjne z Wielką Brytanią. Podobne mechanizmy istnieją w Chinach, Korei Południowej, Kanadzie i Nowej Zelandii. Bank Światowy zauważa, że ​​ponad 80 jurysdykcji stosuje opłaty za emisję, pokrywające połowę globalnych emisji energii.

Stanowi to niewątpliwy sukces dyplomacji klimatycznej UE, zachęcając inne państwa do działania. Jednak różnice w ambicjach klimatycznych między regionami mogą prowadzić do napięć handlowych i podważać globalną solidarność.