Nadmierna turystyka jako zjawisko, czyli co to znaczy żyć w szklanej gablocie

Hiszpania w ogniu

Barcelona była niegdyś wzorem „alternatywnej turystyki” i zrównoważonego rozwoju miejskiego, ale dziś stanowi serce śródziemnomorskiego oporu wobec nadmiernej turystyki. 15 czerwca 2025 roku protestujący wyszli na ulice stolicy Katalonii, niosąc transparenty z hasłami takimi jak „Wasz model turystyki nas wypędza” i „Barcelona nie jest na sprzedaż” . Demonstracje te były częścią szerszej, ogólnoeuropejskiej fali protestów przeciwko „turystyce”, terminowi, który obecnie oznacza utratę przestrzeni publicznej, wysiedlanie mieszkańców z ich domów i przekształcanie historycznych centrów w parki rozrywki dla zwiedzających (2) ; (1) .

Pod presją protestów, lokalny rząd odpowiedział instytucjonalnie: burmistrz Ada Colau wcześniej nałożyła ograniczenia na wynajem krótkoterminowy, ale ostatnie decyzje charakteryzowały się bardziej drastycznymi środkami, ze zniesieniem wszystkich licencji na krótkoterminowy wynajem turystyczny – takich jak te za pośrednictwem Airbnb – do 2028 roku, w celu przywrócenia 10 000 mieszkań do statusu mieszkań długoterminowych. Środek ten uznano za radykalny, ale konieczny, ponieważ mieszkańcy stoją w obliczu niemożliwych do udźwignięcia podwyżek czynszów i trwającej komercjalizacji ich przestrzeni miejskiej (3) ; (2) . Jednak dla wielu ta interwencja wydaje się dawno spóźniona, ponieważ codzienne życie wydaje się już nie do zniesienia (1) .

AP Photo/Pau Venteo

Sytuację w Hiszpanii ilustruje również dosadna relacja Leah Pattem, która opisuje, jak jej dzielnica w Lavapiés w Madrycie przekształciła się ze społeczności imigrantów i studentów w pole brutalnej eksploatacji, gdzie hotele pobierają 250 euro za noc, a stare domy są oferowane jako luksusowe, krótkoterminowe wynajmy. Według szacunków, w samej stolicy Hiszpanii zarejestrowanych jest ponad 15 000 nielegalnych apartamentów turystycznych (5) .

Chociaż hiszpański rząd krajowy próbuje regulować czynsze i budować mieszkania socjalne, administracja regionalna Madrytu, pod rządami Partii Ludowej, odmawia wyznaczenia obszarów jako „stref o wysokiej intensywności zabudowy”, skutecznie blokując interwencje. Jednocześnie niedawne przepisy urbanistyczne wprowadzone przez władze miejskie zezwalają na przekształcanie całych budynków wyłącznie w obiekty noclegowe dla turystów, pogłębiając kryzys mieszkaniowy, który dotyka również turystów o niskich i średnich dochodach (5) .

Czy Ateny staną się nową stolicą nadmiernej turystyki?

Ateny rzadko pojawiały się w dyskusjach na temat nadmiernej turystyki w regionie Morza Śródziemnego, ale obecnie znajdują się na nieformalnej liście miast, które stopniowo tracą walory mieszkalne. Wzrostowi liczby turystów w ostatnich latach towarzyszył wzrost liczby krótkoterminowych wynajmów, radykalna transformacja krajobrazu miejskiego oraz ciche, ale masowe wysiedlenia stałych mieszkańców. Elpida, studentka Uniwersytetu Narodowego im. Kapodistriasa w Atenach, mieszkająca w Pagrati od trzech lat, z niezadowoleniem opisuje zmiany, których doświadcza na co dzień:

„Czynsz stał się nieosiągalny dla studenta, a małe sklepy, które nadawały okolicy charakter, zostały zastąpione sklepami koncepcyjnymi i kawiarniami pełnymi turystów”.

Boom turystyczny w Atenach – z dotowanymi kampaniami brandingowymi, strategiami marketingowymi i zachętami dla inwestorów – towarzyszył niemal niekontrolowanej ekspansji Airbnb, co prowadziło do nowej fazy gentryfikacji miejskiej. Exarchia, Metaxourgeio, a nawet Koukaki – dawniej enklawy „antyestablishmentowe” lub podupadłe dzielnice – przekształciły się w gorące miejsca dla cyfrowych nomadów, inwestorów nieruchomości i „turystów doświadczalnych” (7) . Wszystkie te czynniki przyczyniły się do gwałtownego wzrostu czynszów, podczas gdy przestrzenie publiczne są estetycznie i funkcjonalnie przebudowywane, aby sprostać potrzebom odwiedzających, a nie mieszkańców.

Zdjęcie: Barbare Kacharava na Unsplash

Dimitris, archeolog i mieszkaniec Exarchii, porusza mniej oczywisty, ale głęboko fundamentalny wymiar kryzysu:

„Wiesz, kiedy widzisz, jak dzielnice, które studiowałeś latami, zamieniają się w turystyczne tło, to naprawdę cię uderza. Czujesz, jakby warstwy miasta, jego historia, po prostu się ścierały. Jasne, fasady budynków wciąż tam są, głównie na potrzeby jakiegoś posta na Instagramie, ale za nimi? Nic nie zostało. Turystyka wysysa to, co dało miastu duszę – ten bałagan, tę piękną różnorodność. Teraz są tylko wynajmowane mieszkania i turyści, którzy przyjeżdżają i wyjeżdżają”.

Turystyka w Atenach rozwijała się bez planowania przestrzennego i bez społecznych środków kompensacyjnych. Rezultatem jest reprodukcja nierówności, a gospodarka turystyczna działa jak katalizator restrukturyzacji klasowej. Jednocześnie dochodzi do rozpadu tkanki społecznej, ponieważ stali mieszkańcy opuszczają historyczne centrum, a zabytki miejskie zastępują fotogeniczne obiekty. Ateny stoją w obliczu zagrożenia przekształceniem się z tętniącej życiem stolicy w „teatr” o własnej tożsamości, stworzony dla innych, a nie dla ludzi, którzy go zbudowali (6) .

Credits: Tabela: Yorgos Karagiorgos
Źródło danych: Miasto Ateny, Wyniki badania nośności turystycznej w Atenach, opublikowane 19 grudnia 2024 r. o godz. 16:00, Miasto Ateny.