Door klimaatverandering neemt de waterstroom van rivieren naar de zee drastisch af, wat verwoestende gevolgen kan hebben voor het zeeleven, de visserij en de kustgemeenschappen die daarvan afhankelijk zijn.
In heel Europa is waterschaarste een urgent probleem geworden, maar de gevolgen ervan treffen vooral het Middellandse Zeegebied hard. Momenteel kampt ongeveer 20% van het Europese landoppervlak en 30% van de bevolking al met waterschaarste – en de aantallen nemen toe.
Wat zit er achter de daling van de zoetwaterstroom naar de Middellandse Zee? Het is een combinatie van klimaatverandering, overmatig gebruik van natuurlijke hulpbronnen en een groeiende vraag naar water. Maar prognoses schetsen een nog alarmerender beeld.
Als de wereldwijde temperaturen met 4°C stijgen ten opzichte van het pre-industriële niveau – een worstcasescenario – zou de waterstroom van rivieren naar de Middellandse Zee met maar liefst 41% kunnen dalen . Dit zou het delicate evenwicht van kustecosystemen ernstig verstoren en verstrekkende economische en sociale gevolgen hebben.
De Italiaanse Po – de langste rivier van het land en een belangrijke zoetwaterbron voor de Middellandse Zee – heeft al duidelijke tekenen van nood vertoond. Tussen 2001 en 2023 is het watervolume met bijna de helft gedaald, minstens vijf keer zo groot.
Eigenlijk bereikte de rivier in 2022 een dieptepunt, met een waterstand die daalde tot slechts 39% van wat normaal is. En het is niet alleen deze rivier; andere rivieren in Zuid-Europa hebben hetzelfde probleem, wat wijst op een groot waterprobleem in het hele gebied.
Wanneer rivieren minder zoet water naar de zee brengen, leveren ze ook minder voedingsstoffen – de essentiële bouwstenen van het zeeleven. Dit kan de primaire productiviteit verminderen , het proces waarbij kleine organismen zoals fytoplankton biomassa produceren door middel van fotosynthese. Een daling van slechts 10% in deze productiviteit kan een golfbeweging door de hele mariene voedselketen veroorzaken.
Minder fytoplankton betekent minder zoöplankton, wat de voedselketen voor vissen, zeevogels en grotere zeedieren verstoort. Deskundigen verwachten een algehele daling van de visstand in de Middellandse Zee van ongeveer 6%. Maar pas op, sommige gebieden zoals de Adriatische en Egeïsche Zee kunnen veel harder getroffen worden, misschien zelfs met 35%.
De Adriatische en Egeïsche Zee zijn twee van de meest beviste gebieden in de Middellandse Zee. Een scherpe daling van de vispopulaties zou kustgemeenschappen hard treffen, vooral degenen die voor hun inkomen en voedselzekerheid afhankelijk zijn van de visserij.
Maar dat is niet het enige gevaar. Zoet water beïnvloedt ook het zoutgehalte en de temperatuur van kustwateren – belangrijke factoren voor de voortplanting van vissen. Sommige zeesoorten passen zich aan veranderende omstandigheden aan, maar commercieel belangrijke vissen zoals blauwvintonijn en makreel zouden moeite kunnen hebben om te overleven in een veranderde omgeving.
De economische impact van de krimpende visbestanden kan enorm zijn. De verliezen in de visserijsector kunnen oplopen tot € 4,7 miljard per jaar. In sommige regio's, zoals de Adriatische Zee en de Egeïsche Zee, kunnen de verliezen de huidige waarde van de jaarlijkse vangsten overtreffen, waardoor de hele visserijsector het risico loopt in te storten.
En daar blijft het niet bij. Ook het toerisme – een belangrijke economische motor in het Middellandse Zeegebied – zou kunnen lijden onder de degradatie van mariene ecosystemen. Het verlies aan biodiversiteit en natuurlijke schoonheid zou de regio minder aantrekkelijk maken voor bezoekers, waardoor duizenden banen in de toerisme- en horecasector op de tocht komen te staan.
De Europese Unie erkent het groeiende gevaar en onderneemt actie. Een belangrijk initiatief in ontwikkeling is de Water Resilience Strategy , die de Europese Commissie voorbereidt voor 2025.
De EU probeert de waterproblemen in de Middellandse Zee op te lossen met een nieuwe strategie om water beter te beheren, overstromingen te voorkomen en droogtes aan te pakken. Maar dit zal alleen werken als alle EU-landen samenwerken en daadwerkelijk doen wat het plan voorschrijft.
Om het waterprobleem in de Middellandse Zee op te lossen, moeten we volgens deskundigen naar het volledige waterplaatje kijken: rivieren, meren en de zee, die allemaal met elkaar verbonden zijn.
EU-wetgeving zoals de Richtlijn Stedelijk Afvalwater en de Kaderrichtlijn Water benadrukken het belang van de bescherming van zoetwaterecosystemen. Toch is er nog een duidelijke lacune in de bescherming van mariene milieus tegen de gevolgen van zoetwatertekorten.
De huidige EU-wetgeving legt de nadruk op de bescherming van zoetwaterecosystemen, maar er is nog steeds opvallend weinig aandacht voor het beschermen van mariene milieus tegen de gevolgen van zoetwaterschaarste.
Want het gaat hier niet alleen om vis of zomervakanties. Het gaat om de toekomst van miljoenen mensen, hele ecosystemen en de klimaatbestendigheid van ons continent.
Of je nu aan zee woont of honderden kilometers verderop, wat er in de Middellandse Zee gebeurt, raakt ons allemaal. De crisis begrijpen is de eerste stap. Er samen tegen optreden is de volgende.
Heb je iets toe te voegen aan dit verhaal? Heb je ideeën voor interviews of invalshoeken die we moeten verkennen? Laat het ons weten als je een vervolg wilt schrijven, een tegengeluid wilt laten horen of een soortgelijk verhaal wilt delen.
