Een korte introductie tot constructieve journalistiek

Doelen en kansen van constructieve journalistiek in het huidige medialandschap

"Mensen willen ons product eigenlijk niet meer kopen", zegt Lisa Urlbauer, zelf journaliste, terwijl ze praat over de huidige negativiteit in de journalistiek en de impact daarvan op het publiek.
Voor haar ligt een belangrijk antwoord hierop, gegeven door constructieve journalistiek, in het tonen van nieuwe verhalen. "Mensen moeten iets anders zien, voelen of horen", zegt ze. "En er zijn zoveel verhalen te vertellen."
Voor haar is een belangrijk doel van constructieve journalistiek het creëren van een completer beeld van de verhalen die verteld worden door meer perspectieven te bieden en genuanceerde berichtgeving te bevorderen. En, kijkend naar het laatste aspect van constructieve journalistiek – het stimuleren van een constructieve dialoog –: "Het kan ons, ook als nieuwsconsumenten, echt helpen als journalisten meer de rol van moderator op zich nemen om echt goed geïnformeerd te zijn over het publieke debat. Want vaak, ook als we bijvoorbeeld aan talkshows denken, gaat het er vooral om mensen de schuld te geven, aan te wijzen wie iets verkeerd heeft gedaan, wat een bepaald effect kan hebben – maar het heeft geen echt blijvend effect. Als je erachter komt wie iets verkeerd heeft gedaan, kom je nog steeds niet van dat wangedrag af."

In plaats van zich te fixeren op de fouten uit het verleden, richt constructieve journalistiek zich op de vraag: "wat nu?". Ze benadrukt verbanden en mogelijke oplossingen. Onderzoek ondersteunt de aanpak van constructieve journalistiek, zoals blijkt uit de twaalfde editie van "Media Perspektiven" uit 2022, een online mediaonderzoeksplatform van de Duitse publieke omroep ARD. Onderzoekers zijn dan ook tot relatief duidelijke conclusies gekomen dat constructieve journalistiek een positief effect heeft op emotionele reacties en gevoeligheden, en tegelijkertijd de veerkracht van het publiek verbetert. Een ander genoemd positief aspect is de aanzienlijk toegenomen vertrouwen in de media, wat ook door het Reuters Institute wordt beschreven als een mogelijke positieve uitkomst van constructieve journalistiek – overigens stellend dat het vertrouwen in het nieuws momenteel wereldwijd op 40% staat.

Klaus Meier, Duitse journalist en communicatiewetenschapper, schetst de voordelen van constructieve journalistiek op drie niveaus:

Micro – het publiek zou zich beter voelen als het hoop en oplossingen zou ervaren in de verslaggeving.
Meso -mediabedrijven creëren een betere verbinding en dus meer bereik bij hun publiek
Macro – mogelijke oplossingen en perspectieven voor maatschappelijke vraagstukken die mogelijkerwijs een vooruitgang voor de samenleving teweegbrengen/een stimulans vormen voor maatschappelijke betrokkenheid en imitatie.

Urlbauer benadrukt ook de voordelen voor journalisten, omdat zij zich zelf “zeer overweldigd voelen door de verhalen die zij produceren, omdat zij aan de frontlinie staan.”
Als ze journalisten laat zien wat Constructieve Journalistiek te bieden heeft, zoals onderzoek doen om naar oplossingen te zoeken, merkt ze: "Dit kan mensen echt motiveren. Dat horen we vaak van journalisten met wie we nauwer samenwerken."

Maar het kan zijn dat niet alle partijen dat zo zien.

Kritiek, uitdagingen en reacties

Toen het concept in 2016 bij de Duitse krant "Sächsische Zeitung" werd geïmplementeerd, stuitte het op behoorlijk wat weerstand van de redactie. Oliver Reinhard, adjunct-hoofd van de rubriek "Features", herinnert zich dat collega's het concept bekritiseerden als "witwassen".
Volgens Peter Bro, hoogleraar, promovendus en directeur van het Centrum voor Journalistiek aan de Universiteit van Zuid-Denemarken, omvat kritiek op constructieve journalistiek onder meer te positief/onkritisch genoeg zijn, de nabijheid van activisme en een onduidelijke definitie. Het Reuters Institute stelt dat de wortels van deze uitdaging voor constructieve journalistiek liggen in een gebrek aan conceptuele precisie, omdat vroege voorstanders het concept niet goed genoeg hebben verduidelijkt, wat heeft geleid tot uiteenlopende interpretaties en praktijken.

Maar de kritiek dat Constructieve Journalistiek te positief zou zijn, is door voorstanders weerlegd – Constructieve Journalistiek streeft er immers niet naar om niet kritisch te zijn of problemen uit te sluiten van de berichtgeving. Of, zoals het Reuters Institute het stelt: het gaat er niet om zich uitsluitend te richten op 'feel good'-nieuws. Het streeft er juist naar een evenwichtiger beeld te schetsen door reacties op problemen te behandelen, waardoor de focus verschuift van problemen naar oplossingen.
Lisa Urlbauer benadrukt ook hoe belangrijk het is om de beperkingen van de oplossingen te laten zien. Hoewel mogelijke oplossingen vaak worden getoond, is het probleem vaak niet 100% opgelost, "maar mensen hebben veel dingen bedacht, en vaak zijn mensen verbaasder waarom ze niet worden verspreid – bijvoorbeeld vanwege politieke wil."

De Sächsische Zeitung staat inmiddels bekend om de intensieve toepassing van de principes van Constructieve Journalistiek in hun werk. Bij deze krant wordt het nu gezien als een mindset. Het implementeren van het concept vergt inspanning, maar de beloning kan aanzienlijk zijn: "Als je tijd en ruimte besteedt aan nieuwe perspectieven, bereik je misschien een nieuw publiek", zoals Lisa Urlbauer het verwoordt.

“Je kunt het je eigen maken”

Zoals eerder vermeld, is de definitie van constructieve journalistiek niet precies genoeg, waardoor er ruimte is voor een breed scala aan interpretaties. Lisa Urlbauer moedigt journalisten aan om niet per se de voorgeschreven methoden tot op de letter te volgen, maar om kritisch naar hun eigen berichtgeving te kijken: "Kijk naar je verhalen. Denk na of er iets ontbreekt. Praat met de mensen. Praat met hen over welke verhalen ze graag hadden willen horen."
Tegelijkertijd erkent ze dat elke redactie anders werkt. Als het om constructieve journalistiek gaat, benadrukt ze: "Je kunt er je eigen draai aan geven."