Live

Czym jest europejska ustawa o wolności mediów?

Pierwsze transgraniczne rozporządzenie UE ustanawiające zasady ochrony niezależności i pluralizmu mediów w państwach członkowskich stało się rzeczywistością. Zostało ono przyjęte na początku 2024 roku i weszło w życie 8 sierpnia 2025 roku.

Jako rozporządzenie, a nie dyrektywa, co podkreśla jej wiążący charakter, EMFA stosuje się bezpośrednio, bez konieczności transpozycji do prawa krajowego państw członkowskich, chociaż wiele jej artykułów wymaga rewizji ustawodawstwa krajowego w celu dostosowania go do jej wymogów. Główne przepisy rozporządzenia obejmują:

  • Artykuł 3 : prawo dostępu do pluralistycznej i niezależnej treści.
  • Artykuł 4 : ochrona źródeł dziennikarskich i zakaz nieuzasadnionego nadzoru.
  • Artykuł 5 : Zapewnienie niezależności i finansowania nadawców publicznych.
  • Artykuł 18 : Zwiększanie przejrzystości i odpowiedzialności w środowisku cyfrowym.

Poza podstawowymi kwestiami prawnymi, o których już wspomnieliśmy, EMFA zawiera zabezpieczenia oparte na Karcie Praw Podstawowych. Obejmują one ochronę wolności informacji, niezależności redakcyjnej oraz różnorodności kulturowej, językowej i religijnej. Jednocześnie ustanowiono niezwykle surowe kryteria uzasadniające nadzór lub ujawnianie źródeł dziennikarskich przez organy sądowe, a stosowanie oprogramowania do nadzoru jest dozwolone wyłącznie w przypadku poważnych przestępstw i przy zachowaniu ścisłej proporcjonalności działań. Kolejną innowacją jest nałożenie na każde państwo członkowskie obowiązku tworzenia i utrzymywania publicznych baz danych rejestrujących strukturę własnościową, źródła finansowania (w tym reklamy państwowe) oraz wszelkie powiązania z państwami trzecimi, w celu zwiększenia przejrzystości państwa i mediów.

Komisja Europejska podkreśla, że ​​rozporządzenie wprowadza „bezprecedensowe zabezpieczenia” dla dziennikarzy, ogranicza arbitralne usuwanie treści przez duże platformy internetowe i powołuje Europejską Radę Usług Medialnych, która będzie nadzorować jego wdrażanie.

W związku z tym, że Parlament Europejski uznał 8 sierpnia 2025 r. za „kamień milowy w dziedzinie wolności prasy w UE”, wiceprzewodnicząca Sabine Verheyen podkreśliła, że ​​„rzeczywistą wartość EMFA ocenimy w praktyce, a nie na podstawie słów”. Przewodnicząca Komisji Kultury i Edukacji Nela Ril wezwała natomiast państwa członkowskie do konsekwentnego wdrażania jej postanowień, wyrażając zaniepokojenie pogarszającym się stanem wolności prasy w niektórych częściach Europy.

Zakres działania EMFA zbiega się z okresem rosnącej presji i ograniczania wolności prasy, ze zjawiskami takimi jak nadmierna koncentracja własności mediów, ingerencja polityczna w działalność nadawców publicznych oraz wykorzystywanie oprogramowania szpiegującego przeciwko dziennikarzom. Nowe ramy regulacyjne mają stanowić realną ochronę przed tymi tendencjami, ale jasne jest, że ich praktyczne wdrożenie będzie zależało od woli politycznej państw członkowskich, by przeprowadzić radykalne reformy i w pełni przestrzegać obowiązujących przepisów, tak aby nie pozostały one jedynie „literą prawa”. Innymi słowy, wyzwaniem jest przekształcenie tej zasady w kulturę, w żywą i namacalną gwarancję wolności prasy w całej UE.

W tym samym kontekście rozwoju sytuacji dotyczącej wolności prasy, latem 2025 roku opublikowano Raport Ogólny Monitora Pluralizmu Mediów EUI, sporządzony przez Centrum Pluralizmu i Wolności Mediów , w którym Węgry, Grecja, Malta i Słowenia zostały sklasyfikowane jako kraje „wysokiego ryzyka” według wielu wskaźników. Problemy każdego z tych krajów mają swoją specyfikę, ale również kilka wspólnych cech: Węgry doświadczyły systematycznej ingerencji w niezależność mediów, a także politycznie kontrolowanej dystrybucji reklam państwowych i nadmiernej koncentracji własności. Dalej na południe, w Grecji, istnieją palące problemy związane z polityczną zależnością mediów, przejrzystością, nadmierną koncentracją własności i niewystarczającymi ramami ochrony dziennikarzy – zarówno przed powództwami SLAPP, jak i udokumentowanymi atakami, zwłaszcza podczas relacjonowania demonstracji, bez rezultatów w śledztwach dotyczących przemocy ze strony policji. W kontekście śródziemnomorskim Malta nadal zmaga się z dziedzictwem sprawy zabójstwa Daphne Caruany Galizii, niedostatecznymi reformami instytucjonalnymi i brakiem przejrzystości, między innymi w zakresie przydzielania państwowych reklam, a także rosnącą liczbą spraw SLAPP, normalizujących środowisko wpływów politycznych i namierzających dziennikarzy. Wskaźniki ryzyka dla mediów w Słowenii są również wysokie, pomimo faktu, że kraj ten poczynił postępy w dziedzinie wolności mediów.

Komisja Europejska przyjęła pozytywny ton w odniesieniu do uruchomienia EMFA, prezentując optymistyczne perspektywy, a komisarz Michael McGrath stwierdził, że EMFA gwarantuje, że „informacje będą opierać się na faktach, a nie na biznesie lub programach politycznych”.

EFJ , która aktywnie uczestniczyła w negocjacjach, nazwała ten dzień „historycznym” i powiązała EMFA z innymi ważnymi ramami regulacyjnymi, takimi jak ustawa o usługach cyfrowych (DSA) i ustawa o rynkach cyfrowych (DMA), podkreślając potrzebę uczynienia z niej „prawdziwej tarczy” chroniącej dziennikarstwo.

Architektura legislacyjna

Jak wspomniano, europejska ustawa o wolności mediów (EMFA) jest rozporządzeniem , a zatem ma bezpośrednie zastosowanie we wszystkich państwach członkowskich. Jedną z radykalnych i innowacyjnych cech EMFA jest to, że można ją wdrożyć bez konieczności przyjmowania jej na szczeblu krajowym, co w praktyce oznacza, że ​​dziennikarze, media i organizacje mogą odwoływać się zarówno do sądów krajowych, jak i europejskich w celu obrony swoich praw – jednak ta elastyczność prawna może okazać się niewystarczająca w środowiskach, w których systemy sądownicze albo opóźniają postępowania, albo są poddawane systematycznej ingerencji politycznej.

Czy w ramach tej nowej, aktywnej karty instytucjonalnej Europejska Rada ds. Usług Medialnych (EMFA) zyskuje rozszerzone uprawnienia? Z roli doradczej może wydawać wiążące opinie krajowym organom regulacyjnym, zwłaszcza gdy niezależność mediów lub pluralizm rynkowy osiąga niepokojący poziom, wzmacniając tym samym zdolność UE do interwencji w sytuacjach systematycznej kontroli mediów przez państwo lub podmioty oligarchiczne. Jednocześnie należy zauważyć, że artykuł 21 EMFA, dotyczący koncentracji własności w mediach, stanowi narzędzie rozbijania monopoli i oligopoli, pod warunkiem że nie jest stosowany w sposób nieprzejrzysty lub nie podlega ingerencji politycznej. Wymaga to jednak zasobów i wiedzy specjalistycznej, których często brakuje organom krajowym. Ogólny sukces EMFA zależy bezpośrednio od jego spójnego stosowania oraz od innych przepisów UE, takich jak dyrektywa o audiowizualnych usługach medialnych (AVMSD), rozporządzenie DSA i RODO.

Posłowie

Europejska ustawa o wolności mediów (EMFA) to nie tylko kolejny akt prawny UE; będzie ona kluczowym testem zdolności UE do obrony fundamentalnych wartości i jej podmiotów, takich jak dziennikarze działający w interesie publicznym, którzy stają w obliczu zagrożeń, a nawet ataków ze strony państw, interesów biznesowych i innych podmiotów. Wprowadzenie mechanizmów kontroli koncentracji własności mediów stanowi bezprecedensową, ponadnarodową tarczę pluralizmu i odpowiedzialności, ale nie należy zapominać, że wdrażanie tych przepisów będzie oceniane w kontekście nierówności politycznych. Krótko mówiąc, państwa członkowskie mają różne tradycje, priorytety, a w niektórych przypadkach ograniczoną wolę instytucjonalną w dostosowywaniu się do wspólnych standardów.

Jeśli zatem odruchy narodowe są ospałe, wymaga to nie tylko aktywizacji oficjalnych instytucji UE, ale także czujności ze strony społeczeństwa obywatelskiego i środowiska dziennikarskiego, ponieważ nasze czasy pokazały już, jak niebezpieczne są informacje, zarówno stare, jak i nowe. EMFA może pełnić rolę instytucjonalnej „przeciwwagi”, która zapobiegnie dalszej erozji wolności prasy w Europie, pod warunkiem, że wszyscy zaangażowani ostatecznie wezmą na siebie swoją część odpowiedzialności.

Napisany przez

Kształt rozmowy

Czy masz coś do dodania do tej historii? Jakieś pomysły na wywiady lub kąty, które powinniśmy zbadać? Daj nam znać, jeśli chcesz napisać kontynuację, kontrapunkt lub podzielić się podobną historią.

Napisz artykuł z kontrargumentami Napisz powiązany artykuł