Czynniki ryzyka
Aby lepiej zrozumieć to zjawisko, właściwa będzie konkretna analiza kontekstów sprzyjających pojawianiu się zachowań dewiacyjnych wśród młodych ludzi.
Rodzina i bezpośrednie relacje: Gdy jednostka rodzinna charakteryzuje się niestabilnością – nieobecność rodziców, ciągłe konflikty, niskie dochody lub bezrobocie, słabe wsparcie edukacyjne – to wszystko potencjalne powody, dla których młody człowiek ryzykuje utratę poczucia kierunku, przynależności i perspektyw. Taka sytuacja zachęca go do dołączania do grup dewiacyjnych lub uciekania się do zachowań transgresyjnych jako sposobu na samoobronę lub ucieczkę. Dane wskazują na znaczny wzrost przemocy w rodzinie wśród nieletnich przestępców: w 2024 roku odnotowano 2975 takich przypadków, co stanowi wzrost o 5% w porównaniu z 2023 rokiem i o 101% w porównaniu z dwunastoma latami wcześniej.
Szkoła i ścieżka edukacyjna: Szkoła, która nie oferuje odpowiednich narzędzi edukacyjnych – warsztatów, korepetycji, doradztwa, stymulującego środowiska – lub uczeń, który doświadcza niepowodzeń w nauce, może postrzegać edukację jako bezużyteczną. Brak zaangażowania w szkołę drastycznie ogranicza możliwość planowania przyszłości, co popycha uczniów ku nawet najbardziej dewiacyjnym alternatywom. Jeśli szkoła nie jest siatką bezpieczeństwa, ryzyko dewiacji wzrasta.
Warunki ekonomiczne i kontekst lokalny: dzielnice naznaczone ubóstwem, wysokim zatrudnieniem wśród młodzieży i brakiem infrastruktury społecznej stwarzają podatny grunt dla zachowań antyspołecznych. Poczucie braku możliwości może legitymizować wybór dewiacji jako sposobu na przynależność lub zarabianie na życie. W takich kontekstach ryzyko wzrasta, jeśli nie ma możliwości rozwoju młodzieży.
Sieci społecznościowe i świat cyfrowy: komponent cyfrowy to nie tylko mediacja, ale i aktywność: rekrutacja do gangów , imitacja przemocy oraz normalizacja posiadania broni lub ucisku są wspierane przez słabo kontrolowane przestrzenie internetowe. W najnowszym raporcie odnotowano, że wśród przestępstw przeciwko nieletnim w 2024 roku, pornografia dziecięca wzrosła o 63%, a posiadanie pornografii dziecięcej o 36%.
Interakcja czynników: żadnego z tych elementów nie można rozpatrywać w izolacji. Dziecko, które dorasta w niestabilnej rodzinie, uczęszcza do źle zarządzanej szkoły, mieszka w okolicy z ograniczonymi możliwościami i ma nieograniczony dostęp do świata cyfrowego, jest znacznie bardziej narażone. Zachowania dewiacyjne opierają się na tym nałożeniu kruchości i braku ochrony.
