Live

Het recht om te protesteren is een hoeksteen van de Europese democratie. De mogelijkheid om de straat op te gaan en eisen te stellen is de essentie van democratie – en zeker geen decoratief privilege. Integendeel, het is een tijdloos middel om druk uit te oefenen op instellingen die niet luisteren. Niettemin lijkt dit recht in heel Europa te krimpen, de onderdrukking van vreedzame bijeenkomsten wordt een trend van interne veiligheid die wordt gevestigd onder strikte verboden, zelfs wetswijzigingen die protest zelf criminaliseren. Italië loopt momenteel voorop in deze verschuiving. Natuurlijk gaat deze kwestie hand in hand met de trend van " urgentie " in een tijd waarin burgers op het hele continent de straat op gaan en regeringen steeds meer de taal van "dringende noodzaak" spreken. De voorzitter van de Commissie, Ursula von der Leyen, roept op tot een "gevoel van urgentie" in het EU-beleid, een mentaliteit die juist die democratische processen kan omzeilen die pluralisme en kritische stemmen beschermen.

In het geval van Italië gingen op 22 september 2025 duizenden mensen de straat op, van Milaan tot Sicilië, om te protesteren tegen de genocide in Gaza. De situatie bracht het land tot stilstand, met gesloten treinstations, scholen en havens zoals Genua en Livorno, waar havenarbeiders het vrachtverkeer blokkeerden omdat "Italië wordt gebruikt als knooppunt voor wapentransport naar Israël". In Rome scandeerden meer dan 20.000 mensen "Vrij Palestina" voor station Termini. De spanning rond de demonstraties liep op, met in het zwart geklede groepen die probeerden de hoofdingang van het station in Milaan te forceren. Er werden rookbommen en stenen gegooid, en de politie reageerde met pepperspray, wat resulteerde in 10 arrestaties en 60 gewonde politieagenten. Premier Giorgia Meloni veroordeelde de incidenten en schreef ze toe aan "gewelddadige minderheden zonder enige binding met solidariteit".

Eerder deze oktober, na de botsingen, verboden de lokale autoriteiten in Bologna een pro-Palestijnse demonstratie vanwege het "ernstige risico op onrust". De organisatie Giovani Palestinesi kondigde aan dat ze ondanks het verbod zou proberen bijeen te komen. De Israëlische ambassadeur in Italië verklaarde dat "de manifestatie 7 oktober zou verheerlijken" en dat hij "met de autoriteiten had samengewerkt" om de manifestatie te annuleren. In mei 2025 diende de Italiaanse regering een wetsvoorstel in bij het parlement dat zelfs traditionele vormen van burgerlijke ongehoorzaamheid strafbaar stelt. Decreetwet 48/2025 stelt "illegale bezetting van eigendommen" strafbaar met maximaal zeven jaar gevangenisstraf en belemmering van het verkeer met maximaal twee jaar gevangenisstraf. De wetgeving breidt ook de bevoegdheden van de politie uit en biedt financiële steun aan politieagenten die hun taken overschrijden. Amnesty International heeft de wetgeving als "draconisch" bestempeld. "Het creëert een vijandige omgeving en probeert de afwijkende mening van milieuactivisten, mensen die in armoede leven en mensen uit verschillende bevolkingsgroepen het zwijgen op te leggen. Zij ondervinden onevenredig veel van de gevolgen van de wet.

De regering-Meloni probeert het concept 'veiligheid' te verheffen tot een fundamenteel politiek principe, waarbij Decreto Legge 48/2025 in wezen de kern hiervan vormt, waarbij vreedzame protesten, passief verzet en weg- en spoorblokkades nu worden behandeld als potentiële strafbare feiten. Dit markeert een verschuiving in de 'openbare sfeer' van een ruimte voor overleg naar een ruimte voor controle, waar protest – wettelijk gezien – wordt beschouwd als een probleem van de 'openbare orde'. Tegelijkertijd onderstreept de financiële en juridische bescherming van de politie (bijvoorbeeld het recht op € 10.000 aan juridische verdedigingskosten) het idee achter de wetgeving, waarbij de regering de politie buitensporig beschermt en hen bevoorrechte ontvangers van bescherming tegen de wet zelf maakt. In de context van de 'Europese noodsituatie' laat de Italiaanse regering, gebruikmakend van gemeenschappelijke woordenschat als politieke strategie, met name in tijden van crisis (politiek, economisch, internationaal), ruimte voor Meloni om het besluitvormingsproces te versnellen in een poging om overleg te omzeilen.

Italië is echter geen uitzondering, maar eerder een indicatie van de trend. Het Rule of Law- rapport van dit jaar constateerde een toename van de beperkingen op protesten in alle staten – van preventieve verboden tot disproportioneel geweld en punitieve wetswijzigingen. In Duitsland werd in Berlijn een tijdelijk algemeen verbod op pro-Palestijnse demonstraties opgelegd; in Estland verbood de politie een demonstratie die later illegaal werd verklaard; in België werden boetes en administratieve sancties opgelegd voor het louter bezitten van een Palestijnse vlag, terwijl in Hongarije, nu erkend als het Europese experiment in autoritaire praktijken, 15 pogingen om protesten te organiseren achtereenvolgens werden verboden op grond van "openbare veiligheid". Hoewel Italië niet het enige land is dat deze praktijken implementeert, is het niet het enige land dat – gelukkig – reageert op de beperkingen. Het sociale conflict in Europa creëert een paradox: terwijl regeringen het recht om te protesteren steeds meer beperken, gaat de sociale mobilisatie niet alleen door, maar breidt zich ook uit. Europa maakt een periode van "democratische achteruitgang maar ook van sterk verzet" door ; en de solidariteit met Gaza heeft geleid tot een ‘brede golf’ van activisme, die vaak met ‘zware repressie’ wordt beantwoord.

De protesten hebben bijvoorbeeld genocide misschien niet kunnen stoppen, en het is niet hun taak – maar die van regeringen – om controle uit te oefenen en het internationaal recht te handhaven, in plaats van de vraag en de manier waarop die wordt geuit te beperken. Deze acties hebben iets diepers veranderd: de manier waarop gewone mensen door morele schok de politiek ingaan en de verantwoordelijkheid voor de democratie terugwinnen. De stemmen op straat blijven gehoord, waardoor de democratie en haar reflexen relevant en actief blijven, ondanks de reacties op de achteruitgang ervan, waarbij die laatste meer wordt veroorzaakt door degenen die haar willen corrumperen dan door degenen die haar nastreven.

Geschreven door

Geef het gesprek vorm

Heb je iets toe te voegen aan dit verhaal? Heb je ideeën voor interviews of invalshoeken die we moeten verkennen? Laat het ons weten als je een vervolg wilt schrijven, een tegengeluid wilt laten horen of een soortgelijk verhaal wilt delen.

Een tegenargument schrijven Een gerelateerd artikel schrijven