Overtoerisme als fenomeen of wat het betekent om in een glazen kast te leven

Spanje in brand

Barcelona was ooit een toonbeeld van 'alternatief toerisme' en duurzame stadsontwikkeling, maar staat vandaag de dag centraal in het mediterrane verzet tegen overtoerisme. Op 15 juni 2025 overspoelden demonstranten de straten van de Catalaanse hoofdstad met spandoeken met slogans als 'Jullie toerismemodel jaagt ons weg' en 'Barcelona is niet te koop' . Deze demonstraties maakten deel uit van een bredere Europese protestgolf tegen 'toerisme', een term die nu staat voor het verlies van openbare ruimte, de verdrijving van bewoners uit hun huizen en de transformatie van historische centra tot attractieparken voor bezoekers (2) ; (1) .

Onder druk van de protesten reageerde de lokale overheid institutioneel: burgemeester Ada Colau had eerder beperkingen opgelegd aan kortetermijnverhuur, maar de laatste beslissingen werden gekenmerkt door drastischer maatregelen, met de afschaffing van alle vergunningen voor kortetermijnverhuur aan toeristen – zoals die via Airbnb – tot 2028, in een poging om 10.000 appartementen weer de status van langetermijnresidentie te geven. Deze maatregel werd als radicaal maar noodzakelijk beschouwd, aangezien bewoners te maken hebben met onbetaalbare huurverhogingen en de aanhoudende commercialisering van hun stedelijke ruimte (3) ; (2) . Voor velen lijkt deze interventie echter allang over tijd, omdat het dagelijks leven al ondraaglijk aanvoelt (1) .

AP Photo/Pau Venteo

De situatie in Spanje wordt ook geïllustreerd door Leah Pattems indringende verslag van hoe haar wijk in Lavapiés, Madrid, is getransformeerd van een gemeenschap van immigranten en studenten tot een gebied van felle uitbuiting, met hotels die €250 per nacht vragen en oude huizen die als luxe kortetermijnverhuur worden aangeboden. Volgens schattingen zijn er alleen al in de Spaanse hoofdstad meer dan 15.000 illegale appartementen voor toeristen geregistreerd (5) .

Hoewel de Spaanse nationale overheid probeert de huurprijzen te reguleren en sociale woningen te bouwen, weigert het regionale bestuur van Madrid, onder leiding van de Partido Popular, gebieden aan te wijzen als 'zones met hoge intensiteit', waardoor interventies feitelijk worden geblokkeerd. Tegelijkertijd staat recente stedenbouwkundige regelgeving van de gemeente toe dat hele gebouwen uitsluitend worden omgebouwd tot toeristische accommodatie, waardoor de woningcrisis, die ook bezoekers met een laag en gemiddeld inkomen treft, verergert (5) .

Is Athene de nieuwe hoofdstad van overtoerisme?

Athene werd zelden genoemd in discussies over overtoerisme in het Middellandse Zeegebied, maar staat nu op een informele lijst van steden die geleidelijk hun leefbaarheid verliezen. De toename van het aantal toeristen in de afgelopen jaren ging gepaard met een toename van het aantal kortetermijnverhuur, een radicale verandering van het stedelijk landschap en een stille maar ingrijpende verdringing van permanente bewoners. Elpida, student aan de Nationale en Kapodistrian Universiteit van Athene, die de afgelopen drie jaar in Pagrati woont, beschrijft met ongenoegen de veranderingen die ze dagelijks ervaart:

“De huren zijn voor een student onbetaalbaar geworden, terwijl de kleine winkeltjes die de buurt haar karakter gaven, zijn vervangen door conceptstores en koffietentjes vol toeristen.”

De toeristische bloei in Athene – met gesubsidieerde brandingcampagnes, marketingstrategieën en incentives voor investeerders – ging gepaard met een vrijwel ongecontroleerde expansie van Airbnb, wat leidde tot een nieuwe fase van stedelijke gentrificatie. Exarchia, Metaxourgeio en zelfs Koukaki – voorheen 'anti-establishment' enclaves of verpauperde buurten – zijn getransformeerd tot hotspots voor digitale nomaden, vastgoedinvesteerders en 'ervaringstoeristen' (7) . Al deze factoren hebben bijgedragen aan een snelle stijging van de huurprijzen, terwijl openbare ruimtes esthetisch en functioneel worden heringericht om te voldoen aan de behoeften van bezoekers in plaats van bewoners.

Foto door Barbare Kacharava op Unsplash

Dimitris, archeoloog en inwoner van Exarchia, raakt een minder voor de hand liggende, maar zeer fundamentele dimensie van de crisis aan:

Weet je, als je ziet dat de wijken die je jarenlang hebt bestudeerd, veranderen in toeristische decors, dan raakt dat je echt. Het voelt alsof de lagen van de stad, de geschiedenis, gewoon worden weggevaagd. Natuurlijk, de gevels van de gebouwen staan er nog steeds, meestal voor een Instagram-post, maar erachter? Er is niets meer over. Het toerisme zuigt juist datgene weg wat de stad haar ziel gaf: de rommeligheid, de prachtige diversiteit. Nu zijn het alleen nog maar huurwoningen en bezoekers die komen en gaan.

Het toerisme in Athene vond plaats zonder ruimtelijke planning en zonder sociale compensatiemaatregelen. Het resultaat is een reproductie van ongelijkheden, waarbij de toeristische economie fungeert als katalysator voor klassenhervorming. Tegelijkertijd wordt het sociale weefsel verscheurd, doordat permanente bewoners het historische centrum verlaten en stedelijke bezienswaardigheden worden vervangen door fotogenieke monumenten. Athene dreigt te transformeren van een bruisende hoofdstad tot een "theater" van haar eigen identiteit, gemaakt voor anderen, niet voor de mensen die haar hebben gebouwd (6) .

Credits: Tabel: Yorgos Karagiorgos
Gegevensbron: Stad Athene, Resultaten van het Carrying Capacity Study on Tourism in Athens, gepubliceerd op 19 december 2024, 16:00 uur, Stad Athene.