De EU, een van 's werelds meest complexe en onbegrepen politieke entiteiten, is vaak het doelwit van verdraaide verhalen, virale leugens en door AI gegenereerde manipulatie. De meeste van deze misinformatie komt niet eens voort uit gewaagde politieke beschuldigingen. Ze verbergt zich in banale beweringen – over voedselveiligheid, digitale rechten, milieuregels of zelfs de toekomst van de munteenheid over vijf jaar. Voor jongeren die online opgroeien, van wie velen nog geen stemgerechtigd zijn maar wel zeer actief op sociale media, schuilt het gevaar niet alleen in het feit dat ze verkeerd geïnformeerd zijn. Het gevaar is dat ze misleid worden zonder dat ze het zelf beseffen.
Begin 2024 begon een gemanipuleerde video wijdverspreid te circuleren op sociale media. Het toonde een journalist van France 24 die meldde dat Oekraïne een moordaanslag op de Franse president Emmanuel Macron voorbereidde. De video leek op het eerste gezicht overtuigend – het logo was bekend, de toon kalm – maar de hele video was een deepfake. Door AI gegenereerde beelden en een synthetische stem werden gebruikt om de journalist na te bootsen en het verhaal te verzinnen. De video verspreidde zich snel via platforms zoals X (voorheen Twitter) en Telegram, voordat hij door factcheckers werd gemarkeerd en ontkracht. Hoewel de video werd verwijderd, maakte de korte levensduur ervan duidelijk hoe gemakkelijk synthetische content kan worden gebruikt om vertrouwen te ondermijnen en verwarring te zaaien in de Europese informatieruimte.
Virginie Kouridaki©
Rond dezelfde tijd werd een aparte, maar even verontrustende campagne aan het licht gebracht. Deze campagne, bekend als "Doppelgänger", betrof gekloonde websites die waren ontworpen om officiële EU- en gerenommeerde mediakanalen na te bootsen. Deze nepwebsites publiceerden valse informatie met een uitgesproken zakelijke toon, zoals beweringen dat de EU contant geld tegen 2026 zou vervangen door een digitale euro of dat Erasmus+-geld zou worden gebruikt voor de financiering van militaire operaties. In een artikel werd zelfs de komst van een nieuwe "klikbelasting" voor gebruikers van sociale media beweerd. Hoewel deze verhalen verzonnen waren, zorgden de visuele ontwerpen van de websites – inclusief de EU-logo's, lay-out en taal – ervoor dat ze authentiek overkwamen. Het doel was niet om te shockeren, maar om subtiel te misleiden, door misbruik te maken van het vertrouwen van gebruikers in bekende formats (Europese Commissie, 2023a).
Dit zijn geen op zichzelf staande incidenten. Volgens het European Digital Media Observatory (EDMO) is nepcontent in de EU tussen 2022 en 2024 met 35% toegenomen, waarbij de sterkste stijgingen plaatsvonden vóór belangrijke aankondigingen of evenementen zoals verkiezingen en politieke topconferenties (EDMO, 2024). Het merendeel van deze desinformatie circuleert in de vorm van korte video's en screenshots, niet in lange artikelen of manifesten. De kracht ervan schuilt in het visuele, directe en vooral emotioneel geladen karakter ervan.
