De schaduw van het gereedschap
Deskundigen waarschuwen dat dit een sprong in het diepe is. In de praktijk werd ChatGPT op Griekse scholen geïntroduceerd zonder voorafgaande raadpleging van docenten, onderwijsdeskundigen of organisaties voor digitale rechten. Het programma werd gepresenteerd als een nationale innovatie, maar in wezen werd het sociaal contract voor kunstmatige intelligentie in het onderwijs ondertekend zonder de directe betrokkenheid van de direct betrokkenen. Tegelijkertijd werden de 20 middelbare scholen geselecteerd zonder transparante criteria, en zelfs de docenten zelf lijken niet duidelijk te weten wat er precies in de klas zal worden getoetst.
In een interview met de ngo Homo Digitalis voor de podcast Vox Civica—Where Democracy has a voice , vertelden ze ons dat ze in september 2025 een interventiebrief aan het ministerie van Onderwijs hadden gepubliceerd en dat het parlement niet had gereageerd op vragen over waarom OpenAI, een bedrijf gevestigd in de Verenigde Staten met een geschiedenis van AVG-schendingen, was gekozen in plaats van universiteiten of openbare onderzoekscentra in het land? Of waarom opensourceoplossingen niet werden gepromoot, die meer transparantie in de code, uitgebreider en kwalitatief beter toezicht op gegevens, en dus technologische autonomie bieden. In het interview werd benadrukt dat het toewijzen van een dergelijke taak aan een propriëtair systeem met Amerikaanse belangen in strijd is met de bredere strategie van de Europese Unie van "technologische soevereiniteit", en dat het bedrijf daarom "black boxes" levert waar onderwijs niet langer een publiek goed is en een dienst wordt die afhankelijk is van de aanbieder. Ten slotte roept de kritische benadering van Homo Digitalis de kwestie op van Griekenland als afhankelijke gebruiker van OpenAI, dat al door Europese autoriteiten wordt onderzocht op transparantie en gegevensbeheer.
Het is overduidelijk dat het niet gaat om het afwijzen van het gebruik van AI, maar om de context waarin AI wordt gebruikt, het bevorderen van een nationale strategie voor digitale soevereiniteit, eisen voor open data, het versterken van universitair onderzoek en publiek toezicht, en het deprivatiseren ervan.
Nu het debat draait om de Europese technologische autonomie, moet rekening worden gehouden met het behoud van intellectuele soevereiniteit, aangezien veel implementatieproblemen nog niet zijn opgehelderd. Ethisch gebruik vereist aandacht voor onderzoek naar de afwijking van autonomie in het intellectuele proces bij overmatig gebruik van AI, een vorm van "cognitieve schuld", waarbij gemak het denkproces vervangt. In Griekenland wordt het pilotprogramma ChatGPT Edu op scholen geïntroduceerd op een moment dat de wetenschap waarschuwt dat mechanische assistentie de leerervaring kan ondermijnen. Een voorwaarde voor succes is het herdefiniëren van onze relatie met AI, en het versterken van scholen als vormgevers van kritisch denken in plaats van steriele kennis en gemakkelijke antwoorden. Kunstmatige intelligentie kan alleen dienen als bondgenoot van de kennisdemocratie als het een object van kritisch denken blijft – en niet als vervanging ervan.
Bovendien plaatste OpenAI zichzelf, in haar aankondiging van het OpenAI voor Griekenland-programma, op één lijn met de grote culturele mijlpalen van het wereldwijde onderwijs, van Plato's Academie tot Aristoteles' Lyceum. Misschien is dit een ironische samenloop van omstandigheden, want Aristoteles zag onderwijs niet als technische kennis, maar als een middel om de ziel te vormen; onderwijs, zo zei hij, moet voorzichtigheid cultiveren, het vermogen om te oordelen, niet alleen om te weten, met als uiteindelijk doel het opleiden van goede burgers. Dit veronderstelde dat «νομοθετητέον περὶ παιδείας καὶ ταύτην κοινὴν ποιητέον» (‘wetten moeten worden uitgevaardigd met betrekking tot onderwijs, en onderwijs moet voor iedereen gemeenschappelijk zijn’); dat onderwijs een publiek goed, gemeenschappelijk en transparant moet zijn, geen privilege of commercieel instrument. In het licht van deze traditie is de uitdaging van kunstmatige intelligentie in Griekse scholen niet om de leraar te vervangen, maar om ons te herinneren aan het doel van de leraar: mensen leren denken. Concluderend heeft Griekenland de verantwoordelijkheid om aan te tonen dat onderwijs, zelfs in het tijdperk van algoritmen, een kwestie blijft van menselijk redeneren en vrijheid – het moet verdedigen wat het in de wereld heeft gevestigd – de relatie tussen cognitie, deugd en vrijheid.