Het gezicht van nieuwe propaganda

Scroll, scroll, scroll-reel – Een jonge vrouw glimlacht en houdt een ballon in de vorm van een vliegtuig vast; het onderschrift luidt "Deportation Airlines." Scroll, scroll, scroll-reel – een door AI gegenereerde Duitse man, blond en mannelijk, beschermt de "Duitse markt" tegen door AI gegenereerde immigranten, vergezeld door alle relevante stereotypen, die drugs verkopen. Het bovenstaande is niet het product van een aflevering van "Black Mirror"; de realiteit heeft het overtroffen. De relevante inhoud maakt deel uit van echte AfD [AfD, Alternatief voor Duitsland. Het is een extreemrechtse nationalistische partij die bekend staat om haar anti-immigratie- en anti-EU-standpunten] verkiezingsadvertenties, van TikTok-bewerkingen en door fans gegenereerde content, die een nieuw politiek universum vormen waarin macht niet alleen gebaseerd is op overreding door retoriek of ideologie, maar op de emotionele betrokkenheid van identiteit bij het publiek (4 ); (5 ); (11 ).

Deze beschrijving vat het concept van participatieve propaganda samen, met actieve interactie met content door middel van delen en produceren onder dezelfde codes. Door de distributie van deze content wordt een systeem gecreëerd waarin ideologie wordt geremixt en geësthetiseerd, terwijl gebruikers worden ingezet om content te co-creëren met memes, geluiden, AI-beelden en hashtags, om een ​​gemeenschap van een denkbeeldige natie te creëren waar het publiek samenwerkt in het verspreiden van racistische, anti-establishment en neonationalistische verhalen( 4 ).

De esthetische kosmogonie van de AfD beperkt zich niet tot een simpele vermenigvuldiging van volgers; door middel van een strategie gebaseerd op spot, memes, virale herhalingen en het gebruik van muziek, is de partij erin geslaagd te investeren in een esthetiek die politiek herkenbaar maakt, en daarmee succesvol, omdat ze emoties oproept die met deze politiek geassocieerd worden, en vijandigheid, humor en angst aanwakkert. Politici zoals Alice Weidel (de leider van de AfD) verwerven de status van "influencers", terwijl gebruikersparticipatie in het digitale discours een illusie van beleidscocreatie creëert( 4 ).

@revo.2025 Alice Weidel heeft de Linken en de benen van de extremisten verlaten | #afd #aliceweidel #dielinke #politik #deutschland #extremismus #germany #politics ♬ sonido original – 🔱 Brosly 🔱

Nederlands Het aantal fanaccounts dat content promoot ten gunste van de AfD (12.790, vergeleken met slechts 873 voor de SPD) laat zien dat deelname aan de uitbreiding van dit esthetische universum wordt versterkt door de mogelijkheden zelf, met verrijking door remixtools, muziek en verhoogde betrokkenheid door commentaar, wat resulteert in een golf die wordt aangestuurd door het algoritme. De gemiddelde gebruiker met een voorkeur voor de AfD kan een producent van politiek narratief worden, door slogans te gebruiken zoals "Deutschland braucht die AfD" (Duitsland heeft de AfD nodig) en anime. Het resultaat is de depolitisering van de politiek, waarbij content aantrekkelijk wordt niet vanwege de ideeën, maar vanwege de manier waarop het wordt getransformeerd tot een esthetisch consumentenproduct, dat – zo niet bewustzijn – dan trends creëert ( 1 );( 4 ).

Volgens Julian Hohner is deze deelname echter niet spontaan maar berekend, aangezien deze digitale campagne wordt versterkt door een algoritme dat "gebruikers in radicale konijnenholen duwt", waar het extreme mainstream wordt. De visuele idealisering van de Duitse "zuiverheid" en de gelijktijdige presentatie van immigranten als "schaduwen" door middel van door AI gegenereerde beelden is een voortzetting van de propagandamotieven uit de naziperiode, nu versterkt door kunstmatige intelligentie ( 9 ).

Het besef dat deze ‘oppervlakkige’ content gepromoot zal worden, betekent echter niet noodzakelijkerwijs dat de oppervlakkige gamificatie van politieke content niet alleen tot depolitisering leidt, maar ook dat deze makers geen politiek georganiseerde activisten zijn, maar jonge gebruikers die TikTok benaderen als een podium waar stijl prevaleert boven inhoud en AfD-esthetiek wordt gereproduceerd als mode of memes ( 5 ).

Een typisch voorbeeld van de reproductie van de AfD-ideologie via esthetische content – ​​die er echter niet direct, maar indirect en ideologisch naar verwijst – is de kreet “Ausländer raus, Deutschland den Deutschen” (Buitenlanders eruit, Duitsland voor de Duitsers), gezongen door diverse rijkeluiskinderen die feesten, niet in een ideologische strijd, maar in een representatie van macht, reactie en culturele oppositie. Zo wordt politiek een ervaring, een ander onderdeel van de vibes van de feed, noodzakelijk niet omdat het overtuigend is, maar omdat het identiteit, verbondenheid en een esthetisch kader biedt waarbinnen men “iets kan zijn”, al is het maar tijdelijk, al is het ironisch, al is het met een zekere lichtheid ( 6 ).

@fantasymo AFD WON #ai #animatie #politiek #geschiedenis #duitsland #fyp ♬ Einde van het begin – Djo

Het opnieuw uitvinden van de nationale identiteit door middel van AI

Bovenstaande tekenen wijzen op een bewuste verschuiving in de politieke communicatie van vandaag. In Brandenburg, waar de partij de peilingen aanvoert, is een reeks door AI gegenereerde advertenties verschenen die een bipolaire wereld schetsen waarin we enerzijds schone, goed georganiseerde, "gelukkige" Duitse steden met "Arische" burgers zien, en anderzijds duistere steden met "indringers" uit landen uit het Midden-Oosten en Afrika die een fictieve rand tot normaliteit hebben verheven en Duitsland naar de ondergang hebben geleid ( 11 ) .

Deze manicheïstische esthetiek produceert, via AI, beelden en scenario's die geen ervaringsgerichte referentie hebben, maar culturele archetypen activeren, vooroordelen waarbij, door het conflict tussen 'goed en kwaad', identiteiten niet rationeel worden geconstrueerd, maar door een emotionele drift waarin angst en onzekerheid de boventoon voeren ( 11 ). Het is geen toeval dat deze video's honderdduizenden views hebben gehad, ondanks duidelijke 'fouten' in de weergave, zoals haperingen.

@lifecreator777 #vrijheid #vrijheid #duitsland🇩🇪 ♬ epische oorlogsfilmtrailer (1537552) – Chau

Volgens Marcus Bösch wordt dit gedefinieerd als “slopaganda”, een vorm van propaganda met lage esthetische normen, maar zeer emotioneel geladen. Retrofuturistische esthetiek, centraal geplaatste EU-vlaggen en thema's die “Europese grootheid” verheerlijken, worden op indrukwekkende wijze gepresenteerd – een trend die een pan-Europees karakter lijkt te krijgen, succes lijkt te boeken en tot bezorgdheid leidt, aangezien de overheersing van emotie boven argumenten en rationele ideeënvorming in een tijdperk van meerdere crises, in een Europa dat zichzelf probeert te herbouwen, kan leiden tot teratogenese (4 );( 5 ).

Hoe assimileert de AfD jongeren?

Wat dit type propaganda zijn naam geeft, “participatief”, is immers ook de reden voor het succes ervan, namelijk de vereniging van politiek en gemeenschap. Alice Weidels “fan edits”, liedjes met nationalistische connotaties, imitaties van toespraken en repetitieve soundbites (Deutschland braucht die AfD=Duitsland heeft de AfD nodig) vormen een nieuwe vorm van politieke participatie. AfD-aanhangers lijken niet het gevoel te hebben dat ze pleiten voor een partij in de zin van het versterken van haar politieke macht, maar eerder dat ze behoren tot een digitale beweging die hun nationale angst uitdrukt op een esthetisch vertrouwde en sociaal herkenbare manier. Bijgevolg ligt communicatief succes ook in een populistische politiek van vertrouwdheid die ons begrip van democratische participatie in het metatijdperk verandert ( 2 );( 4 ); ( 8 ); ( 10 ).

Uit een gerelateerd onderzoek van het Duitse Economisch Instituut en de Amadeu Antonio Stiftung blijkt dat de AfD het meest uitgebreide TikTok-ecosysteem van ‘fans’ heeft opgebouwd van alle partijen, een teken niet alleen van numeriek succes maar ook van hegemonie in het digitale verhaal (1) .

Nederlands Het TikTok-platform transformeert politiek in een doorlopende culturele ervaring, toegankelijk in een paar seconden van geluid en beeld, waardoor relevante verhalen de "openbare ruimte" kunnen "binnenkomen" met een entertainment-verpakking, een politiek onvolwassen leeftijdsgroep kunnen opnemen en deze kunnen blootstellen aan ideologische inhoud die niet op het niveau van ideeën is, zoals is opgemerkt, mogelijk de politieke oorsprong van waaraan ze deelnemen over het hoofd ziend. De aanzienlijke acceptatie van de AfD door jongeren, waarbij 22% van de 14-29-jarigen het steunt, volgens een recente peiling, onthult een kritische verschuiving, namelijk dat de nieuwe generatie niet wordt afgestoten door radicalisme, maar het ervaart als authenticiteit, binnen een politiek landschap dat ze ervaren als een "gesloten" en nogal corrupte kring van mensen en praktijken (1) , (2) ,(4) .

De gamificatie van de politiek fungeert ook als instrument voor sociale inclusie voor jongeren die zich vervreemd voelen of zich als anti-establishment identificeren. De mogelijkheid om bij te dragen aan het communicatiebeleid van de AfD biedt hen digitale zichtbaarheid, waardoor ze als nooit tevoren gehoord en gezien kunnen worden in de 'openbare ruimte'. Deze gebruikers vinden in digitaal activisme ten gunste van de AfD niet alleen inhoud, maar ook erkenning, participatie en gemeenschapszin. De AfD profiteert daarbij van het ontbreken van een overeenkomstige emotionele taal van de democratische partijen ( 5 ).

Natuurlijk bestaat het publiek voor deze content niet alleen uit mensen die gemarginaliseerd zijn in het politieke leven, maar ook uit jongeren uit bevoorrechte sociale lagen, zoals het incident op het eiland Sylt (een luxe-eiland in Duitsland, bekend om zijn rijkdom, strandclubs en elitebezoekers) aantoonde. Voor deze sociale groep draait het niet om zichtbaarheid en de behoefte om te participeren – en zelfs niet om volledige identificatie met deze ideeën – maar om een ​​bevoorrechte relatie met de wereld zonder grenzen: (co-)existentie en het vullen van de existentiële leegte door de zoektocht naar identiteit. De zogenaamde "Wohlstandsverwahrloste" (jongeren die in overvloed opgroeiden, maar zonder morele begeleiding of emotionele verbondenheid) voelen zich aangetrokken tot de confronterende stemming en de "anti-establishment"-façade van extreemrechts. De AfD biedt hen, via een anti-establishmenthouding die hun belangen niet bedreigt, een "revolutionaire" stem en een doel. De reproductie van nazistische slogans op Sylt dient als een identiteitstest in een omgeving zonder gevolgen, en bevestigt dat radicalisering geen klassenverschijnsel is, maar een bewust, cultureel construct dat ook sociaal lonend kan zijn voor de deelnemers. Uiteindelijk biedt de AfD hen geen oplossingen, maar integratie, identiteit en een tegenstander – en daarmee een doel ( 6 ).

Van campagne naar ervaring

Concluderend laat de nieuwe vorm van propaganda van de AfD zien dat effectieve politieke communicatie in het digitale tijdperk niet alleen dialectisch functioneert via standpunten en voorstellen, maar veel meer bereikt wanneer ze zich begeeft op het gebied van esthetiek, identiteit en emotionele betrokkenheid. De visualisatie van ideologie is niet per se gericht op stemmen; ze is gericht op gedeelde ideeën, memes en co-creatie. Dit creëert een nieuw soort 'participatie', meer ervaringsgericht en emotioneel dan rationeel ( 5 ).

De AfD heeft niet simpelweg geprofiteerd van de communicatie via de mogelijkheden van het platform, maar heeft een digitale hypernationale fantasie geconstrueerd. Naties zijn immers niet louter biologische gemeenschappen, maar “denkbeeldige constructies gebaseerd op performatieve vormen van herinnering en traditie” ( 7 ). In het geval van de AfD wordt deze performativiteit niet langer gereproduceerd in nationale vieringen en schoolboeken, maar in TikTok-loops, in de geluiden en filters van een nostalgisch, “puur” Duitsland dat misschien nooit heeft bestaan.

Waar het fenomeen ‘participatieve propaganda’ ons voor waarschuwt via het geval van de AfD, is dat de democratische publieke sfeer niet alleen bedreigd wordt door repressie, maar ook door trendmatige participatie, een mogelijke identificatie door ironie, angst en de constructie van een emotioneel geladen gemeenschap die de natie bewaakt en je oproept tot deze digitale kruistocht van memes.

De reactie op dit fenomeen kan niet simpelweg een deconstructie zijn; integendeel, er is een serieuze behoefte aan het heruitvinden van een democratische cultuur van verbondenheid, waar de existentiële behoeften van jongeren aan een stem, aan gemeenschap, aan een rol tot uiting kunnen komen. Want als de natie zichzelf opnieuw kan uitvinden met goedkope filters en haperingen, dan kan – en móet – democratie een participatieve ervaring worden; zo is het immers begonnen, en een terugkeer naar de wortels door middel van rationaliteit in plaats van illusoire dromen kan herinneringen oproepen zoals een nieuwe articulatie van l'imagination au pouvoir .

Eindnoten

1.Amadeu Antonio Stiftung, & Else-Frenkel-Brunswik-Institut. (2024). Swipe, like, stem: Rechtsextreme Radikalisierung en Gegenstrategien op TikTok . Friedrich-Ebert-Stiftung. https://www.fes.de/public/FES/Newsletter-Bilder_APB/PDFs/FES-Analyse-Swipe-Like-Vote-v09.pdf

2. Beauduin, A. (2025, maart). De socialemediadominantie van extreemrechts in Duitsland . Europees Centrum voor Digitale Actie. https://eucoda.org/publications/the-social-media-domination-of-the-german-far-right/

3. Blumenthaler, L. (2024, 26 maart). Warum de AfD op TikTok gerade so erfolgreich ist . Amadeu Antonio Stiftung. https://www.amadeu-antonio-stiftung.de/warum-die-afd-auf-tiktok-gerade-so-erfolgreich-ist-110311/

4. Bösch, M. (2023). Hoe extreemrechtse partijen TikTok winnen . marcusboesch.de. https://marcusboesch.de/how-far-right-parties-are-winning-tiktok/

5. Bösch, M. & Divon, T. (2024). Het geluid van desinformatie: TikTok, computationele propaganda en de invasie van Oekraïne . New Media & Society, 26 (9). https://doi.org/10.1177/14614448241251804

6. Thurau, K. (27 mei 2024). Waarom nazistische slogans en xenofobie rijke kinderen aanspreken . Deutsche Welle . https://p.dw.com/p/4gLe4

7. Hobsbawm, E., & Ranger, T. (red.). (1983). De uitvinding van traditie . Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9781107295636

8. Kartte, F. (2024, 3 oktober). Wat de duistere campagne van AfD in Duitsland ons leert over desinformatie . Tech Policy Press . https://techpolicy.press/what-afds-dark-campaign-in-germany-tells-us-about-disinformation/

9. Schmitz, R. (18 april 2024). De extreemrechtse AfD in Duitsland floreert op TikTok. Waarom? NPR . https://www.npr.org/2024/04/18/1245478934/germanys-far-right-afd-is-thriving-on-tiktok-why

10. Šlerka, J. (2025, 17 april). Hoe extreemrechts en extreemlinks viraal gingen op de Duitse TikTok . Investigace.cz / Vsquare . https://vsquare.org/how-the-far-right-and-far-left-went-viral-on-german-tiktok/

11. Bösch, M. (2025, 4 maart). 140: Pan-Europese propaganda . Substapel. https://tiktoktiktoktiktok.substack.com/p/140-pan-european-propaganda