Live

Onder geopolitieke druk krijgt een nieuw document vorm, maar zal het de basis worden van de digitale identiteit van Europa of slechts een politiek instrument blijven? Op 23 juli onthulden mediaberichten de plannen van Oostenrijk om een ​​Handvest voor Digitale Soevereiniteit op te stellen. Bondskanselier Christian Stocker nodigde 27 ministers van Digitale Zaken en de commissaris voor Technologische Soevereiniteit, Henna Virkkunen, uit voor een werkvergadering in Wenen op 12 september. Het hoofddoel is om een ​​gedeeld Europees begrip van technologische onafhankelijkheid te creëren.

Dit initiatief komt niet uit de lucht vallen. De bezorgdheid groeit dat voormalig Amerikaans president Donald Trump – of toekomstige Amerikaanse regeringen – de dominantie van Amerikaanse digitale platforms in Europa als politiek hefboom zouden kunnen gebruiken. In deze context lijkt het Oostenrijkse project niet alleen een poging om de interne techmarkt van de EU te organiseren, maar ook een gebaar om de juridische en strategische soevereiniteit van het blok te verdedigen.

Een rol vergelijkbaar met het Handvest van de grondrechten?

Het Handvest van de grondrechten van de EU , afgekondigd in 2000 en juridisch bindend sinds het Verdrag van Lissabon in 2009, consolideerde de bescherming van mensenrechten in de hele Unie. Het werd een referentiepunt voor het Europees Hof van Justitie , de lidstaten en bestuursorganen, en harmoniseerde bescherming die voorheen verspreid was over verdragen en jurisprudentie.

Zou het Handvest voor Digitale Soevereiniteit een vergelijkbare rol kunnen spelen in het technologiedomein? Formeel zal het in december worden aangenomen tijdens een ceremonie in Brussel, aan de vooravond van de EU-Raad onder voorzitterschap van Denemarken. Als het een bindend politiek document wordt, zou het kunnen fungeren als een "digitale grondwet", waarin niet alleen de strategische doelen worden vastgelegd, maar ook de waarden die ten grondslag liggen aan het Europese digitale beleid.

Beleid versus rechten

Er is echter een fundamenteel verschil tussen beide handvesten. Het Handvest van de grondrechten is normatief, biedt directe bescherming aan individuen en is afdwingbaar in de rechtbank. Het Europese Hof van Justitie heeft het herhaaldelijk als maatstaf gebruikt bij de beoordeling van EU-instellingen en lidstaten.

Het Handvest voor Digitale Soevereiniteit daarentegen lijkt momenteel vooral een politieke verklaring. Het doel ervan is om gemeenschappelijke richtlijnen vast te stellen in het licht van hybride dreigingen, toenemende technologische afhankelijkheid en geopolitieke druk. Het blijft onduidelijk of het handvest burgers concrete rechten zal verlenen of slechts de bevoegdheden van EU-instellingen en lidstaten zal schetsen.

In dat laatste geval zou Europa, in plaats van een ‘tweede handvest van rechten’, over een strategisch instrument beschikken waarvan de macht afhangt van politieke wil in plaats van rechterlijke macht.

Oostenrijk en Denemarken – eenheidsfront of politiek gebaar?

Het is opmerkelijk dat het Oostenrijkse initiatief steun heeft gekregen van Denemarken, dat momenteel het roulerende voorzitterschap van de Raad van de EU bekleedt. Een Deense woordvoerder erkende dat technologische soevereiniteit een prioriteit is geworden en benadrukte de "goede dialoog" met Oostenrijk. Dit geeft aan dat Europese hoofdsteden op zoek zijn naar een gedeeld platform om digitale belangen te verdedigen te midden van Amerikaanse druk.

Toch is het mogelijk dat de Deense minister van Digitale Zaken, Carole Stage Olsen, de bijeenkomst in Wenen niet bijwoont vanwege een drukke agenda. Symbolische afwezigheden zoals deze suggereren dat politieke steun makkelijker te uiten is dan in de praktijk te brengen.

Digitale soevereiniteit als nieuw fundamenteel recht?

Het Handvest van de grondrechten beschermt al privacy, persoonsgegevens en communicatievrijheden, en dat geldt ook voor het digitale tijdperk. Is een nieuw Handvest dan nodig?

Het antwoord hangt af van hoe "digitale soevereiniteit" wordt gedefinieerd. Als het wordt opgevat als het beschermen van burgers tegen misbruik door wereldwijde techbedrijven en buitenlandse inmenging, zou het Handvest kunnen worden gezien als een uitbreiding van fundamentele rechten naar nieuwe gebieden, en het bieden van bescherming tegen machtige private actoren.

Als het doel echter is om de autoriteit van de EU en de lidstaten over technologieregulering te versterken, zal het Handvest eerder dienen als een politiek instrument dan als een bron van individuele rechten. De constitutionele betekenis ervan zou dan veel geringer zijn dan die van het Handvest van de grondrechten.

Europa tussen verklaring en realiteit

De cruciale vraag is of Europa de verklaringen over digitale soevereiniteit in daden kan omzetten. Amerikaanse platforms domineren sociale media, clouddiensten en AI. Het opstellen van handvesten verandert niets aan het feit dat de markt grotendeels wordt gecontroleerd door entiteiten buiten de EU.

Vanuit dit perspectief is het Handvest voor Digitale Soevereiniteit wellicht een symbolische poging om de controle terug te winnen – een statement dat Europa zijn technologische ambities niet zal opgeven. Maar zonder een samenhangende investeringsstrategie, steun voor Europese techbedrijven en robuuste regelgevingsmechanismen dreigt het document slechts een "gebaar van goede wil" te blijven.

De geplande ondertekeningsceremonie in Brussel op 4 december wordt het hoogtepunt van het project. Het politieke spektakel alleen bepaalt echter niet de juridische macht. Alleen de praktijk zal uitwijzen of het Handvest een referentiepunt wordt voor het Europees Hof van Justitie, nationale toezichthouders en de Europese Commissie – vergelijkbaar met het Handvest van de grondrechten.

Anders zal het Handvest voor Digitale Soevereiniteit waarschijnlijk functioneren als een politieke verklaring, vergelijkbaar met veel eerdere programmatische documenten in het kader van de Europese integratie. In dat geval kan het geen "tweede grondwet van waarden" worden genoemd, maar eerder een instrument om consensus te consolideren rond actuele geopolitieke uitdagingen.

Geschreven door

Geef het gesprek vorm

Heb je iets toe te voegen aan dit verhaal? Heb je ideeën voor interviews of invalshoeken die we moeten verkennen? Laat het ons weten als je een vervolg wilt schrijven, een tegengeluid wilt laten horen of een soortgelijk verhaal wilt delen.

Een tegenargument schrijven Een gerelateerd artikel schrijven